تور پاییز 1403لحظه آخر

سنندج جزو دیدنی‌ترین شهرهای غرب ایران است که دومین شهر بزرگ کردنشین به شمار می‌رود. سنندج دارای مکان‌های زیادی در حوزه گردشگری است و از مهم‌ترین مقاصد تورهای کردستان به‌حساب می‌آید. این شهر مانند سایر شهرهای دیگر کردستان دارای دو بافت مدرن و سنتی است. نام دیگر مسجد جامع سنندج مسجد دارالاحسان است. این مسجد جزو کم‌نظیرترین نمونه‌های معماری ایرانی – اسلامی در زمان قاجار به شمار می‌رود که در بافت سنتی سنندج قرار دارد. در این مقاله با مجله گردشگری هم اقلیم همراه باشید تا بازدیدی از این مسجد دیدنی و باشکوه داشته باشیم.

معماری ایرانی اسلامی

ایران، کشوری است که دارای پیشینه‌ای ماندگار و باشکوه است. زیبایی آثاری که از قدیم باقی مانده است، نشانگر تسلط و مهارت معماران این کشور است. معماران ماهر این سرزمین توانستند با کسب دانش در حوزه معماری، از طریق فنون نوین و با نظمی باورنکردنی، باعث ظرافت و ماندگاری بی‌نظیر معماری ایرانی شوند.

اجاره روزانه خانه در تهران

ایران به واسطه تمدن و تاریخ غنی و آثار چشم‌نواز معماری خود، گنجینه‌ای گران‌بها به شمار می‌رود. آثاری که هرکدام در جای خود ظرفیت جذب گردشگران بسیاری را دارند. یکی از این آثار دیدنی و مشهور، مسجد جامع سنندج است.

مسجد جامع سنندج

مسجد جامع سنندج کجاست؟

مسجد جامع سنندج یکی از دیدنی‌ترین بناهای اسلامی واقع در استان کردستان است که در شهر سنندج و در بافت تاریخی آن قرار دارد. این مسجد، یکی از نمونه‌های خیلی معروف و مهم معماری زمان قاجار به شمار می‌رود که فرمان احداث آن را حاکم وقت سنندج صادر نمود. مسجد جامع در بخش شمالی خیابان امام خمینی در شهر سنندج قرار دارد.

تاریخچه مسجد جامع سنندج

سنندج از زمان صفویه از شهرهای مهم فرهنگی و سیاسی ایران محسوب می‌شد. به همین دلیل آثار مهمی مثل «قلعه سنه» از آن زمان در این شهر باقی ماند. بر اساس متون تاریخی که موجود است، در زمان صفویه در این محل، مسجدی وجود داشت. مسجدی که در زمان قاجار و حکومت فتحعلی‌شاه، تقریباً چیزی از آن به جز دو مناره وجود نداشت. طبق نظر بعضی از کارشناسان، این مسجد دقیقا بر روی بقایای مسجد قبلی بنا شد و دو مناره آن نیز دقیقاً در همان محل دو مناره قبلی قرار دارد.

آن‌گونه که از مستندات مشخص است، پیش از ساخت مسجد در آن دوران، مطالعات مکان‌یابی درستی انجام‌پذیرفت. به این دلیل که این مسجد در مکان مرتفع‌تری نسبت به سایر نقاط شهر قرار دارد و گلدسته‌های آن از همه بخش‌های شهر قابل رویت است.

مسجد جامع سنندج به دست چه کسی بنا شد؟

این مسجد توسط حاکم سنندج در آن زمان که شخصی به نام «امان‌الله خان اردلان» بود و با مدیریت فتحعلی‌شاه قاجار احداث گردید. بر اساس کتیبه‌هایی که در این مسجد پیدا شد، تاریخ احداث مسجد حدود سال‌های ۱۲۲۶ تا ۱۲۳۲ هجری قمری است. این مسجد در بافت تاریخی و نزدیک آثار باشکوه دیگری چون بازار تاریخی سنندج و دژ سنندج قرار دارد.

ویژگی‌های معماری مسجد جامع سنندج

این مسجد یکی از مشهورترین آثار تاریخی در کردستان به شمار می‌رود که هنر معماری و تزئینات آن خیلی باشکوه است. از خصوصیات شاخصی که در ساخت این مسجد به چشم می‌خورد، استفاده از باکیفیت‌ترین مصالح و تزئینات زیبا مثل کاشی‌کاری‌های خیره کننده آن است. این کاشی ها علاوه بر نقوش تزئینی، به‌عنوان عایق رطوبتی نیز کاربرد دارد.

ویژگی دیگر آن استفاده از معماران، آجرتراشان، و نجاران ماهر در ساخت این مسجد است. چیزی که احتمال دارد برای شما جالب باشد این است که «امان‌اللّه خان» به شاعری از اصفهان فرمان داد تا در مورد این بنا شعری بسراید. به تبعیت از سنّت معماری اسلامی، در سرتاسر صحن حیاط مسجد، حجره‌های دوازده‌گانه مدرسه‌ای قرار دارد و بدین منظور فعالیت‌های آموزشی نیز در این بنا استفاده داشت. آبی که امروزه در حوض وسط میانسرا برای مسجد در جریان است، از قناتی در ۵ کیلومتری سنندج به این مکان منتقل می‌شود.

مسجد جامع سنندج

ایوان‌های مسجد جامع سنندج

این مسجد جزو مسجدهای دو ایوانی به شمار می‌رود. یکی از این ایوان‌ها به‌طرف شرق و ایوان دیگر به‌سوی قبله قرار دارد. مدرسه دارالاحسان، راهرو های جانبی و درب ورودی در ایوان غربی قرار دارند و ایوان شرقی بخش ورودی به داخل شبستان است.

در هر دو ایوان مسجد جامع سنندج، آیات فراوانی از قرآن به‌صورت زیبایی حکاکی شده است. بر ایوان شرقی، قصیده‌هایی از «میرزا فتح‌الله کردستانی»، بر سنگ مرمر، به همراه تاریخ آن مزین شده است.

بر ایوان جنوبی مسجد مثل ایوان شرقی، کاشی‌کاری‌هایی دیده می‌شود که بر آن، آیاتی از قرآن مثل سوره انسان حک گردیده است. در تمام بخش‌های این مسجد، علاوه بر استفاده از آیات قرآن، اشعاری از شاعرانی چون مجدالممالک، جوهری و میرزا صادق اصفهانی به چشم می‌خورد.

تزئینات درونی مسجد جامع سنندج

چوب‌هایی در پنجره‌های حجره‌ها بکار رفته است که جلوه‌ای دیدنی به آن‌ها می‌بخشد. همچنین در کنار همه این‌ها کاشی هفت‌رنگ نیز بکار رفته است. این مدل کاشی کاری موجب زیباتر شدن ایوان‌های مسجد می‌شود که دارای طرح‌‌هایی به‌صورت گل‌وبوته و اسلیمی است. کاشی‌هایی با طرح‌های هندسی به شکل ستاره‌های هشت پر و گل‌های هندسی نمای دیدنی و جذابی به این مکان می‌بخشند.

مورد دیگری که در مورد مسجد جامع سنندج لازم است بدانید رعایت قرینه‌سازی در تزئینات این مسجد به‌خصوص در بخش کاشی‌کاری است. این سبک در همه قسمت‌های این سازه به چشم می‌خورد و زیبایی زیادی به آن می‌بخشد. این توصیفات تنها بخش کوچکی از زیبایی‌های این بنای ایرانی – اسلامی را بیان می‌کند.

مسجد جامع سنندج

کاشی‌کاری‌های مسجد جامع سنندج

کاشی‌هایی با لعاب رنگارنگ در زمان ساخت این بنا در تمام بخش‌های آن به کار رفت. بخشی از این کاشی‌ها که به طور مستقیم در معرض شرایط جوی قرار داشت، به‌مرور تخریب شد و کاشی‌هایی که کمتر در مقابل حوادث طبیعی قرار داشت، تا به امروز سالم هستند. طرح‌های گل‌وگیاه در نمای این بنا وجود دارند که به‌صورت اسلیمی در درون و اطراف ترنج و نیم‌ترنج‌هایی که به‌عنوان طرح مرکزی به‌حساب می‌روند قابل نمایش هستند.

 کاشی‌های «معقلی» در سال‌های بعد و موقع بازسازی، جانشین کاشی‌های چند رنگ شدند و از عناصر هندسی که به‌صورت ستاره‌های هشت پر یا گل‌های هندسی است در نمای این بنا استفاده شدند. بیشترین کاشی‌هایی که در تزیین این بنا مورد استفاده قرار گرفت، کاشی‌های چند رنگ است.

علاوه بر این موارد، کاشی‌های معرق در نمای گلدسته‌های دوگانه این مسجد نقش فراوانی دارند. این کاشی ها به این دلیل که دائماً در معرض عوامل طبیعی هستند، استفاده شدند تا در وضعیتی که نیاز بود بشود به‌راحتی اقدام به تعویض آنها کرد. علاوه بر این، خطوط ثلث و نستعلیق را که بصورت حک روی کاشی ها قابل رویت هستند را می‌توان ازجمله اجزای دیدنی و جذاب بنا به‌حساب آورد.

گچ‌بری‌های زیبای مسجد جامع سنندج

این عنصر تنها در تزئین کتیبه‌های سنگی بکار می‌رود که در ایوان شرقی و محراب مسجد نیز قابل رویت است. به نظر می‌آید که محراب این مسجد در اصل دارای گچ‌بری‌های تزئینی بود، ولی به دلایلی، امروزه تنها با قندیل‌های گچی و ساده، مزین و قابل نمایش است.

گره چینی

بیش‌تر درب و پنجره‌های این مسجد، به‌خصوص درب و پنجره حجره‌ها و مدرسه به گره چینی مزین است. این گره چینی‌های دیدنی از چوب گردو و طرح آن‌ها هندسی است. علاوه بر این، روی درب‌های چوبی قسمت ورودی و حجره‌های مسجد طرح‌های هندسی به‌صورت کنده‌کاری مشاهده می‌شود.

اسناد تاریخی پیرامون مسجد جامع سنندج

در برخی از کتاب‌های تاریخی، نوشته‌های گوناگونی در مورد این بنا وجود دارد. به‌عنوان‌مثال در کتاب حدیقه ناصریه درمورد مسجد جامع سنندج این‌گونه است که: «امان‌الله خان، مسجدی باشکوه و قدرت احداث نمود. اسم این مسجد، دارالاحسان و بسیار عالی و ممتاز است که درودیوار آن کاشی‌کاری است. این مسجد دارای شبستانی است که بیست و چهارتا ستون سنگی در آن واقع است، در کتیبه چهاردیواری که در این شبستان قرار دارد و کتیبه‌های اطراف ستون‌ها سه ثلث قرآن را با کاشی که دارای خطی مثل خط کوفی می‌باشد، حک نمودند که دارای امتیاز زیادی می‌باشد و دو ایوان عظیم که یکی روبه‌قبله و دیگری به‌طرف شرق در این مسجد بنا شد که موجب رونق این مسجد گردید. در قسمت بیرونی مسجد و در ایوان‌های شرقی و جنوبی این بنا آیات فراوان مزین گردید که حاکی از دقت بالای خطاط و کاشی‌کار است».

مسجد جامع سنندج

آیات قرآنی در مسجد جامع سنندج

طریقه به‌کاربردن آیات و احادیث در این مسجد به شکل خیلی ساده است. استفاده از سوره‌های قرآنی در مسجد مدرسه جامع سنندج اگرچه از قوانین معینی اطاعت نمی‌کند؛ اما با بررسی‌هایی که انجام گردید، نصب آیات و خطوط، نشان از هوش و درایت معمار، کاشی‌کار و خوشنویس این مسجد است. به‌عنوان‌مثال نوشتن سوره جمعه در بخش خارجی مسجد در ایوان شرقی جهت فراخواندن مردم به نماز بود. سوره انسان در قسمت بیرونی ایوان جنوبی و در جایی که نمازگزاران موقع خروج از مسجد با آن روبرو هستند به تحریر در آمد.

لازم به ذکر است که بیش‌تر مساجد بر اساس آنچه که بیان شد سوره‌ها و آیات زیادی در انواع گوناگونی از خطوط، نقش و نصب شد. در این مسجد از آیات قرآنی، هم به دلیل زیبایی و هم به دلیل تناسب کاربردی به میزان زیادی استفاده شد.

بی شک این بنا از مساجدی به شمار می‌رود که در آن آیات قرآنی بر دیگر تزئینات افزون است. پس علاوه بر قسمت بیرونی در بخش داخلی و سرستون‌ها نیز به شکل وسیعی سوره‌ها و آیات قرآنی استفاده شد. هنرمندان کاشی‌کار، به‌تناسب فضای موجود و وضعیت سیاسی و اجتماعی و باتکیه‌بر ترجمه آیات قرآنی از این آیات با خط ثلث در زمینه کاشی‌کاری‌ها استفاده کردند.

کتیبه‌های روی دیوارهای داخلی

پس از کتیبه‌هایی که بر سر ستون‌های شبستان قرار دارند و مضمون آن ها سوره‌ها و آیات قرآنی است، کتیبه نواری کاشی‌کاری آبی‌رنگ وجود دارد که در زمینه آن با خط ثلث، آیات فراوانی از سوره‌های گوناگون قرآن به چشم می‌خورد که در نوع خود کمیاب است. این کتیبه به شکل یک کمربندی در تمام شبستان به چشم می‌خورد. همچنین به‌موازات کتیبه‌های سر ستون‌ها قرار دارد و ترکیب خط و استفاده از آیات در این کتیبه به نکات مهمی اشاره دارد. این کتیبه از سوی قبله و از بالای محراب آغاز می‌شود. کاشی‌کاری هفت‌رنگ ایوان از تزئینات دیدنی و زیبای مسجد جامع سنندج نیز به‌حساب می‌آید.

محیط اطراف مسجد جامع سنندج

خیابان امام خمینی از خیابان‌های شلوغ سنندج به شمار می‌رود که در هر دو بخش آن مغازه‌های شیک و زیبایی جهت خرید قرار دارد. ادامه این خیابان به یکی از میدان‌های مهم شهر یعنی میدان انقلاب منتهی می‌گردد. از بازار قدیمی شهر که به شکل زیرگذر است تا میدان انقلاب فقط چند قدم فاصله است. به همین دلیل می‌توان با یک تیر دو نشان بزنید و علاوه بر دیدن مسجد جامع از بازار نیز دیدن کنید و سوغاتی نیز خریداری نمایید. علاوه بر بازدید از بازار قدیمی قادر خواهید بود از موزه مردم‌شناسی که در حوالی مسجد دارالاحسان قرار دارد نیز دیدن نمایید و به شکلی ملموس بافرهنگ و سنت استان کردستان آشنا شوید.

جمع‌بندی

همان‌طور که گفتیم مسجد جامع سنندج یکی از شاهکارهای معماری دوره قاجاریه است که از لحاظ تزئینات کاشی‌کاری، گچ‌بری و حجاری جزء آثار برتر این سرزمین به شمار می‌رود؛ بنابراین باید این مسجد به صورتی کامل‌تر توسط مسئولین به گردشگران معرفی گردد تا بازدیدکنندگان قادر باشند از زیبایی‌های آن استفاده کامل نمایند.