همان طور که می‌دانید شهر کرمان یکی از پنج شهر تاریخی ایران است. آثار تاریخی با ارزشی در این شهر می‌توان یافت. به عنوان مثال مجموعه ابراهیم خان که در نزدیکی گنبد مشتاقیه قرار دارد، یکی از زیباترین آنها است. این مجموعه دارای چندین بخش بوده که در ادامه به صورت مفصل به معرفی هر یک از بخش‌های آن خواهیم پرداخت. در این مقاله از مجله گردشگری هم اقلیم می‌خواهیم شما را با مجموعه ابراهیم خان کرمان آشنا سازیم، پس تا انتهای آن با ما همراه باشید.
مجموعه ابراهیم خان کرمان کجاست؟
مجموعه ابراهیم خان واقع در شهر کرمان و در مجاورت بازار تاریخی این شهر قرار گرفته است. این بنا به دستور حاکم کرمان، ظهیرالدوله بنا گردید که قدمت آن به دوره قاجار بر می‌گردد. این مجموعه در ضلع شمالی گنجعلی خان و در کنار میدان قرار دارد.
آشنایی با مجموعه ابراهیم خان کرمان
مجموعه ابراهیم خان دارای مساحتی 4.500 متری بوده و از حمام، بازار، آب انبار و مدرسه تشکیل شده است. این مجموعه در سال 1231 هجری قمری ساخته شد. معماران آن زمان با بهره گیری از معماری دوره صفویه این بنا را ساختند. یکی از ویژگی‌هایی که به مجموعه ابراهیم خان ارزش می‌دهد، وجود کاشی‌های خشتی هفت رنگ در آن است.
هم زمانی ساخت حمام و بازار این بنا، یکی از نکات جالبی بوده که در ساخت این مجموعه مورد توجه معماران قرار گرفته است. قسمت‌های بعدی این مجموعه مثل خلوت یا خانه مدرس توسط فرزندان ظهیرالدوله به این بنا اضافه گردید.
این مجموعه در نزدیکی گنبد مشتاقیه قرار دارد. گنبد مشتاقیه از دو گنبد کاشی کاری شده و یک گنبد آجری تشکیل شده است. میرزا حسین خان راینی که یکی از نوحه خوانان معروف شهر کرمان بوده به دلیل قرائت قرآن با نوای سه تار بسیار مورد توجه حاکم این شهر قرار گرفته است. او پس از متهم شدن به توهین به قرآن در مسجد توسط مردم سنگسار شد. به همین دلیل این بنا به گنبد مشتاقیه معروف است.
تزیینات مجموعه ابراهیم خان
در این مجموعه از کاشی کاری‌های ایرانی و اروپایی همراه با طراحی‌های بومی و منطقه‌ای استفاده شده است. از نمونه طراحی‌های انجام گرفته در این بنا می‌توان به منظره کبک کوهی، تصویر درخت، شکوفه و انواع گل‌های کوهی کرمان اشاره کرد. اکثر این طرح‌ها در نقشه فرش‌های کرمان نیز قابل مشاهده هستند.
در این مجموعه از دو شیوه هندسی و اروپایی همراه با سایه پردازی در طراحی منظره‌ها استفاده شده و ارتباط موضوعات طراحی شده در بخش‌های این مجموعه، این مکان را به محلی زیبا و جذاب تبدیل کرده است.
معرفی ابراهیم خان ظهیرالدوله، سازنده مجموعه ابراهیم خان کرمان
در سال‌های 1216 تا 1240 هجری قمری پادشاهی به نام ابراهیم خان ظهیرالدوله در شهر کرمان فرمانروایی می‌کرد. او به دلیل حمایت از مردم ستمدیده، توسط پادشاه قاجار مورد توجه قرار گرفت و در تاریخ از او به عنوان فرمانروای مردم دوست یاد می‌کنند. در زمان فرمانروایی ظهیرالدوله آثار تاریخی بسیاری بنا گردید که مجموعه ابراهیم خان کرمان در سال 1321 یکی از زیباترین آثار وی به حساب می‌آید.
اگر احیانا در شهر کرمان به سر می برید جاذبه های گردشگری زیر نیز به شما پیشنهاد می شود:
- بهترین جاذبه های گردشگری کرمان | Kerman
- حمام وکیل کرمان و آنچه باید در مورد آن بدانید
- بازار کرمان ، بازار یا اثر تاریخی؟
- آشنایی با سوغات و صنایع دستی کرمان | Kerman
معرفی بخش‌های مختلف مجموعه ابراهیم خان
همان طور که بیان شد این مجموعه دارای بخش‌های مختلفی بوده که به شرح ذیل است:
مدرسه مجموعه ابراهیم خان
این مدرسه به عنوان یکی از آثار تاریخی ظهیرالدوله به حساب می‌آید که پیش از انقلاب به عنوان مدرسه مکتب شیخی به فعالیت خود ادامه می‌داد. طبق کتیبه‌ای کاشی کاری شده در دور تا دور این بنا قدمت این بنا به سال 1232 هجری قمری می‌رسد. ملک الشعرای دربار قاجار در بیتی از اشعار خود تاریخ این بنا را به گونه زیر بیان کرده است:
زد صبا از پی تاریخ این و آن رقم
سلسبیل از وجود ابراهیم در جنت سبیل
نویسنده کتاب گنجعلی خان، قدمت این بنا را در 1299 هجری قمری نوشته است. اما در کتاب جغرافیایی شهر کرمان پایان تأسیس این مدرسه به سال 1230 برمی‌گردد. با وجود اینکه نزدیک به دو قرن از احداث این مجموعه می‌گذرد ولی همچنان فعال بوده و برای درس طلاب از این مکان استفاده می‌شود.
سازنده این بنا با توجه به کتیبه موجود در ضلع غربی این مدرسه «استاد اسماعیل قصاع» است. این بنا به صورت مستطیل شکل ساخته شده و در چهار ضلع آن حجره‌هایی قرار گرفته است. بخش‌های مختلف این مدرسه عبارت‌اند از: کتابخانه، حجره مدرسه، اتاق خادم و سرویس بهداشتی.
یکی از ویژگی‌هایی که زیبایی مدرسه مجموعه ابراهیم خان کرمان را دوچندان می‌کند، استفاده از کاشی‌های هفت رنگ در محراب است که زیبایی این بخش به قدری بوده که نظر و دید هر بیننده‌ای را به خود جذب خواهد کرد. از دیگر تزیینات استفاده در این مدرسه می‌توان به گچ بری‌های زیبا، مقرنس کاری‌ها، کشته بری و … اشاره نمود.
حمام مجموعه ابراهیم خان
یکی دیگر از بخش‌های زیبای مجموعه ابراهیم خان کرمان، استفاده از طرح‌های زیبا در معماری حمام آن است. این حمام کمی پایین‌تر از سطح زمین بنا گردید تا گرمای داخل حمام حفظ شود و آبرسانی بهتری انجام گیرد. سردر این حمام در ضلع جنوبی بازار قیصریه قرار گرفت و استفاده از کاشی کاری‌های خشتی هفت رنگ زیبایی خاصی را به سردر این بنا داده است. در این بنا از نقش‌ها و طراحی‌های مقرنس کاری شده در طاق حمام استفاده کرده‌اند. با گذر از راهرویی زاویه دار می‌توان به رخت‌کن این حمام دست پیدا کرد که دارای گنبد، ایوان و حوض است.
علت قرارگیری حوض آب علاوه بر جلوه دهی به آن منجر به بازتاب و تأمین نور داخل رخت‌کن خواهد شد. استفاده از کاربندی در ستون‌های سنگی، زیبایی خاصی را به حمام مجموعه ابراهیم خان کرمان بخشیده است. رخت‌کن این حمام سقفی کوتاه داشته که بر روی ستون‌ها سنگی ساخته شده است.
دو ویژگی مهم در طراحی راهروی این بنا علاوه بر ممانعت خروج هوای گرم، رعایت قوانین محرمیت و جلوگیری از دید افراد است. پس از پیمودن راهرویی طولانی به گرم خانه این بنا دسترسی پیدا خواهیم کرد، در این بخش هم همانند دیگر قسمت‌ها از کاشی کاری‌های هفت رنگ استفاده شده است.
آب انبار مجموعه ابراهیم خان کرمان
یکی از جاذبه‌های شهری کرمان آب انبار مجموعه ابراهیم خان است. در گذشته بیشتر آب شهر کرمان از این آب انبار تأمین می‌شد. این آب انبار در ضلع شمالی بازار بنا گردیده و ایده ساخت این بنا همانند بخش‌های دیگر از دوران صفویه گرفته شده است. وجود مقرنس‌های زیبا در بخش طاق نمای این بنا، زیبایی این بنا را دوچندان می‌کند. این آب انبار از طریق دهلیز در سردر آن به بخش پا آب متصل شده است.
آب مجموعه ابراهیم خان کرمان انبار از کاشی کاری‌هایی با زمینه زرد رنگ بنا شده است. طرح‌های طبیعت در کاشی کاری‌های این مجموعه با زمان قاجار متفاوت بوده و هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب کرده است.
بازار ابراهیم خان مجموعه ابراهیم خان
این بازار به بازار قیصریه معروف بوده و در ضلع شرقی مدرسه قرار گرفته است. کاربرد این بازار از گذشته همچنان باقی مانده و تغییرات بسیار محدودی به آن داده شده است. تمامی سقف این بازار به صورت کاربندی ساخته شد و از معماری دوران صفویه ایده گرفته است.
دسترسی به مجموعه ابراهیم خان کرمان
- آدرس: استان کرمان، شهر کرمان، مجاور میدان گنجعلی‌خان
سخن آخر
در این مقاله با مجموعه ابراهیم خان کرمان آشنا شدیم. اگر شما هم با مکان‌های دیگری مثل گنبد مشتاقیه کرمان آشنا هستید، در انتهای این مقاله برای ما بنویسید.