شهر کرمان به عنوان یکی از پنج شهر تاریخی ایران به حساب میآید. این شهر سالانه گردشگران زیادی را به خصوص در فصل بهار و تابستان به خود جذب میکند. مجموعه گنجعلی خان کرمان یکی از مکانهای زیبایی است که از زمان صفویه تا کنون در این شهر قرار دارد. این مجموعه دارای معماری سنتی و بافت درست میدانی شکل و همچنین بخشهای مختلفی مثل بازار، ضرابخانه و حمام و … است. در این مقاله از مجله گردشگری هم اقلیم میخواهیم شما را با مجموعه گنجعلی خان آشنا سازیم، پس تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
فهرست محتوا
مجموعه گنجعلی خان کجاست؟
این مجموعه در شهر کرمان و در نزدیکی میدان معروف شهدای کرمان است که دو خیابان اصلی کرمان به نام امام و شریعتی به میدان گنجعلی خان راه دارد.
تاریخچه مجموعه گنجعلی خان کرمان
در دوران صفویه به تاریخ ۱۰۰۵ الی ۱۰۳۴ هجری قمری پادشاهی به نام گنجعلی خان در شهر کرمان فرمانروایی میکرد. او علاوه بر آبادسازی در شهر کرمان، آثار تاریخی زیبایی را در این شهر بنا نمود. یکی از زیباترین آثاری که از آن زمان به جا مانده است، مجموعه گنجعلی خان بوده که سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب میکند. این مجموعه دارای زیرساختهایی برای توسعه شهر کرمان است که امروزه بخش مهمی از بافت سنتی کرمان به حساب میآید.
اگر به کرمان سفر کردید پیشنهاد می کنیم مطالب زیر را حتما بخوانید:
- بهترین جاذبه های گردشگری کرمان | Kerman
- باغ فتح آباد کرمان ، نمونه زیبایی از باغ ایرانی
- باغ شاهزاده ماهان ، شاهزادهای در دل کویر
- مسجد تاریخی ملک کرمان ، یادگار دوران سلجوقیان
- آشنایی با کویر لوت | Dasht-e Lut
معماری مجموعه گنجعلی خان
مجموعه گنجعلی خان کرمان دارای مساحتی به اندازه ۱۱ هزار متر مربع است که بخش میدان و بازار این مجموعه در سال ۱۰۰۵ هجری قمری تأسیس گردید. در ضلع جنوبی این بنا حمام و در ضلع شرقی آن مدرسه و کاروان سرایی قرار گرفته است. در سال ۱۰۲۱ هجری قمری آب انبار این مجموعه در ضلع غربی ساخته شد و نیز ضرابخانه این مجموعه در ضلع شمالی احداث گردید.
اصول شهرسازی، با وجود بخشهایی نظیر بازار، مسجد و کاروان سرایی که در اطراف این مجموعه قرار دارد، در این مکان نمایان است. ارزش و شهرت این میدان را میتوان با میدان امیر چخماق یزد و نیز میدان نقش جهان اصفهان یکی دانست.
معرفی بخشهای مختلف مجموعه گنجعلی خان در کرمان
در ادامه به معرفی بخشهای مختلف این مجموعه خواهیم پرداخت که به شرح ذیل است:
میدان
میدان مجموعه گنجعلی خان کرمان، یکی از میدانهایی بوده که عناصر اطراف آن در تناسب درستی تعریف شده است. وجود طاق نماها، کاشی کاری و حوضخانه این مجموعه را به مکانی زیبا و دلنشین تبدیل میکند. این میدان در مرکز شهر کرمان قرار دارد که در سه ضلع میدان، بازار و در ضلع دیگر آن سرای گنجعلی خان است.
بازار
بازار این مجموعه در بخش جنوبی میدان قرار دارد که در سمت چپ آن طاق نماهای زیبایی ساخته شده است. دستفروشان زیادی در زیر طاق نماها مشغول به کارند. حمام و مغازههای این مجموعه در سمت راست، و بازار زرگری یا به قول معروف قیصریه، انتهای این بازار قرار دارد.
مسجد
در ضلع شمال شرقی این میدان مسجدی کوچک همراه با یک شبستان و ایوانی برای ورود ساخته شده است. کتیبهای سنگی در ورودی ایوان این مسجد قرار دارد. ایوان مسجد دارای نمایی با طراحی ساده و هندسی شکل بوده و کف آن با سنگ ساخته شده است.
راهرویی باریک بعد از ورود به ایوان قرار دارد که با عبور از آن به شبستانی زیبا و گنبدی شکل همراه با ۱۲ نورگیر خواهید رسید. همچنین محرابی با لوح مرمری شکل در مسجد گنجعلی خان ساخته شده است. نقاشی و گچبریهای شبستان به گونهای بوده که این مکان را به یکی از زیباترین شبستانهای کرمان تبدیل کرده است.
حمام
تزیینات داخل حمام مجموعه گنجعلی خان کرمان به دو بخش تقسیم میشود که به شرح ذیل است:
- بخش بالایی: این بخش در سال ۱۳۷۴ توسط اداره میراث فرهنگی استان کرمان بازسازی و مرمت شد و معماری و تزیینات گل و بوته و طراحی گچبریهای آن به دوره صفویه بر میگردد.
- بخش پایینی: موضوعاتی نظیر بهرام گور، شاهانی در حال شکار، ماجرای خسرو و شیرین و کاروان شترها و حیوانهای درنده در این بخش طراحی شدهاند. کتیبهای به تاریخ حک شده ۱۰۲۰ هجری قمری در زیر نقاشیها قرار گرفته است. این طراحیها در زمان قاجاریه بر روی نقاشیهای زمان صفویه کشیده شد.
رختکن این حمام دیدی به داخل حمام نداشته و از گرمای حمام محافظت میکند. با عبور از حمام به مکانی هشتی شکل که دارای درگاهی با طراحیهای پرندگان است، میتوان دسترسی پیدا کرد. رختکن یا سر بینه دارای سقفی بسیار بلند همراه با غرفههای کوچک است. همچنین گوشههایی تودرتو به جهت استراحت، عبادت و گفتگوی مراجعه کنندگان در این بخش قرار دارد.
مجسمههای مومی شکل داخل این مجموعه، نشان دهنده نوع مختلف افراد جامعه بوده و این مکان را به موزه مردم شناسی تبدیل کرده است. در تزیینات راهروی رختکن از لنگ، سدر، حنا، آینه، سنگ پا و … استفاده شده و مجسمههای افراد کیسه کش و دلاکان هم در سمت راست گرمخانه قرار گرفته است.
کاروان سرا و مدرسه
کاروان سرای مجموعه گنجعلی خان کرمان در سال ۱۰۰۷ هجری قمری توسط محمد سلطانی یزدی بنا گردید. این مکان یکی از حوزههای علمیه این شهر بوده و در ضلع شرقی میدان گنجعلی خان واقع گردیده است.
ضرابخانه
ضرابخانه میدان دارای بنایی بلند و گنبدی شکل است که کلاه فرنگی قرار گرفته شده در این بنا میتواند بخشی از نور داخل آن را تأمین کند. این مکان در ضلع شمالی میدان گنجعلی خان قرار گرفته است. کاربرد ضرابخانه در زمان تعمیر و پیدا شدن تعدادی سکه و قطعات فلزی مورد تأیید قرار گرفت. این مکان از زمان بزرگداشت خواجوی کرمانی در سال ۱۳۷۰ به عنوان موزه سکه نامیده شد.
آب انبار
یکی دیگر از بخشهای زیبای این مکان وجود آب انبار در مقابل کاروان سرای میدان است.
مکانهای دیدنی نزدیک به مجموعه گنجعلی خان کرمان
با توجه به اینکه این مجموعه در مرکز شهر کرمان قرار دارد، از دیگر مکانهای دیدنی واقع در مرکز کرمان میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- بازار سنتی کرمان
- میدان ارگ کرمان
- موزه مردم شناسی بیبی جان حیاتی
سخن آخر
همان طور که گفته شده مجموعه گنجعلی خان کرمان به عنوان یکی از مکانهای زیبای تاریخی در کشور ایران به حساب میآید. ارزش این مجموعه همانند میدان نقش جهان اصفهان بوده چرا که وجود بخشهایی مختلف با معماریهای بی نظیر این مجموعه را به مکانی بسیار زیبا و ارزشمند تبدیل کرده است. پس اگر شما هم قصد سفر به شهر کرمان را دارید حتماً از این مکان زیبا دیدن فرمایید و نظرات خود را در انتهای این مقاله با ما به اشتراک بگذارید.
