بر خلاف مسلمانان که اموات خود را زیر خاک دفن می‌کنند، زرتشتیان در گذشته مردگان خود را در گورستان‌هایی معروف به «دخمه» قرار می‌دادند. گورستان زرتشتیان علاوه بر دخمه با نام دادگاه (داغ‌گاه) نیز شناخته می‌شود و این معنایی است که در اوستا کتاب مقدس زرتشتیان به کار رفته است. دخمه معمولا ساختمان روباز و گردی است که بر بلندی یک کوه بیرون از شهر ساخته می‌شده است و زرتشتیان مردگان خود را در آن قرار می‌دادند.در این مقاله از مجله گردشگری هم اقلیم قصد داریم به طور مفصل در مورد ویژگی‌های قبرستان زرتشتیان و آداب مراسم بدرقه و ختم در آیین زرتشت صحبت کنیم.
فهرست محتوا
آشنایی با آیین زرتشت
آیین زرتشتی دین باستانی مردم فلات ایران است که توسط پیامبری به نام زرتشت حدود ۶۵۰ سال پیش از میلاد پایه‌گذاری شد. کتاب مقدس زرتشتیان اوستا نام دارد که بخشی از آن امروزه نیز وجود دارد. زرتشتی‌ها جهان را دارای دو منشا نیک و بد می‌دانند که اهورا مزدا (خدای جهان) منشا تمام نیکی‌های جهان و اهریمن (شیطان) به وجود آورنده بدی‌ها است.
زرتشتی‌ها به فرازهای اوستا «گات» می‌گویند که بنیان اندیشه‌های آن بر سه شعار «پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک» استوار شده است. در این مذهب آتش به عنوان نمادی از اهورا مزدا شناخته می‌شود و به همین دلیل مقدس شمرده می‌شود. معابد زرتشتیان نیز با همین نام آتشکده شناخته می‌شود که درون آن همیشه آتشی به طور پیوسته روشن نگه داشته شده و تقدیس می‌شود. اغلب زرتشتی‌های ایران ساکن شهر یزد هستند که چند آتشکده معروف و شناخته شده‌ترین گورستان زرتشتیان در این شهر وجود دارد. بعد از شهر یزد شهرستان‌های کرمان و تهران بیشترین زرتشتی را در ایران دارند.
پیشنهاد می کنیم مطالب زیر را از دست ندهید:
- آب انبار شش بادگیری یزد
- یک بنای تاریخی زیبا و مرموز، از زندان اسکندر و ضحاک تا مدرسه ضیائیه یزد
- عجایب معماری میدان وقت الساعت یزد!
- آتشکده زرتشتیان یزد ، آتش مقدس ۱۵۰۰ ساله
- حقایق درباره کعبه زرتشت
ویژگی‌های گورستان زرتشتیان
دخمه‌های زرتشتیان اغلب شبیه به یک قلعه بلند و بزرگ ساخته می‌شده است. این ساختمان را بالای کوه یا تلی می‌ساختند که با شهر و روستا فاصله داشته باشد تا بوی بد جنازه‌ها موجب آزار و اذیت اهالی شهر نباشد. ارتفاع کوه اما چنان زیاد انتخاب نمی‌شد که بالا رفتن از آن سختی زیادی داشته باشد. دخمه معمولا دیوار بسیار ضخیمی دارد و به صورت اتاق اتاق ساخته می‌شد و می‌تواند دو یا چند طبقه داشته باشد.
در دخمه معمولا اتاقی وجود دارد که به اتاق آتش‌سوزها معروف است. وقتی که جنازه را درون دخمه می‌گذاشتند تا سه روز در اتاق آتش‌سوزها آتش روشن نگه می‌داشتند؛ زیرا معتقد بودند که روح فرد فوت شده تا سه روز در اطراف دخمه حضور دارد و برای اینکه قوت قلبی به او بدهند آتشی روشن می‌کردند.
البته دخمه‌ها همیشه ساخته دست انسان نبودند؛ بلکه در بسیاری از مواقع به صورت طبیعی وجود داشتند و به علت مناسب بودن از سوی زرتشتیان مورد استفاده قرار می‌گرفتند. آنطور که بعضی منابع نشان می‌دهد در ابتدا گورستان زرتشتیان حتی در ارتفاع نیز ساخته نمی‌شد بلکه فقط در مکانی بود که حیوانات گوشتخوار بتوانند به آن دسترسی داشته باشند.
نکته جالب این است که در ساختمان اغلب دخمه‌ها، درب تعبیه نمی‌شده است و باید به وسیله نردبانی یا چیزی شبیه آن از دیوار بالا می‌رفتند. فضای داخلی گورستان می‌تواند شامل قسمت‌های مختلفی باشد. محل قرار دادن اجساد مرد با محل قرار دادن اجساد زنان و همچنین با محل دادن اجساد کودکان متفاوت است.
آیین بدرقه مردگان در آیین زرتشت
زرتشتی‌ها خاک را مقدس می‌دانند و از طرفی قائل به نجس بودن جنازه افراد هستند. همین دلیل باعث می‌شده است که زرتشتیان میلی به دفن مردگان خود زیر خاک نداشته باشند. زرتشتی‌ها ترجیح می‌دادند اموات را در هوای آزاد بگذارند تا توسط پرندگان شکاری خورده شوند و یا به تدریج پوسیده شوند. همانطور که بالاتر اشاره کردیم در گذشته‌های دورتر گورستان زرتشتیان در ارتفاع ساخته نمی‌شد و همه حیوانات گوشتخوار به آن دسترسی داشتند اما بعدها در ارتفاع قرار داده شد تا فقط پرندگان به اجساد دسترسی داشته باشند.
زرتشتیان جنازه مردگان خود را تا درون دخمه بدرقه می‌کردند و آنجا به یک سنگ بزرگ می‌بستند و تا سه روز کنار جسد او آتش روشن نگه می‌داشتند و سپس او را رها می‌کردند تا خوراک پرندگان شود. سپس بعد از مدتی استخوان‌های باقی مانده را در گودالی وسط گورستان که به آن «استودان» یا استخوان‌دان می‌گفتند می‌ریختند.
البته قابل ذکر است که در دوران رضاشاه قرار دادن مردگان در دخمه ممنوع شد و همه زرتشتیان مجبور شدند که مردگان خود را دفن کنند. گرچه تا چند دهه بعد همچنان بعضی زرتشتیان از دخمه استفاده می‌کردند، اما امروزه دخمه بیشتر به یک مکان تاریخی و گردشگری تبدیل شده است.
دخمه یزد، بزرگ‌ترین گورستان زرتشتیان
همانطور که گفتیم شهر یزد بیشترین جمعیت زرتشتیان ایران را در خود جای داده است و طبیعتا بیشترین آثار مذهب زرتشت از آتشکده تا گورستان و آثار تاریخی را می‌توان در این شهر مشاهده کرد. بزرگ‌ترین اثر باقی‌مانده از گورستان زرتشتیان را می‌توان در ۱۵ کیلومتری شهر یزد و در نزدیکی صفائیه مشاهده کرد. این گورستان در بالای یک کوه با ارتفاع نه چندان زیاد ساخته شده است.
این گورستان با نام‌هایی چون برج خاموشان، دخمه زرتشتیان و برج سکوت شناخته می‌شود. در این مجموعه دو دخمه مجزا با نام دخمه گلستان و دخمه مانکجی هاتریا (نام یک زرتشتی هندی) وجود دارد که دخمه گلستان قدمت خیلی زیادی ندارد.
این ساختمان‌ها بسیار بلند و باشکوه هستند و از فاصله دور نیز قابل مشاهده‌اند. امروزه اما مثل سایر نقاط کشور از این دخمه‌ها نیز استفاده نمی‌شود و به عنوان یک اثر تاریخی و فرهنگی مورد بازدید گردشگران قرار می‌گیرد.
حرف آخر
آیین زرتشت به عنوان آیین کهن ایرانیان شناخته می‌شود که از حدود ۲۸۰۰ سال قبل در این سرزمین رواج داشته است. پیامبر این مذهب زرتشت نام دارد و کتاب مقدس آن‌ها اوستا است. این مذهب بر سه شعار پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک استوار است و آتش را به عنوان نماد اهورا مزدا گرامی می‌دارد. زرتشتیان آیین خاصی برای دفن مردگان خود داشته‌اند که در این مقاله به تفصیل آن را شرح دادیم. به گورستان زرتشتیان دخمه یا دادگاه گفته می‌شود که بالا یک کوهی بلندی ساخته می‌شده است.
زرتشتیان جنازه مردگان خود را در دخمه قرار می‌دادند تا پرندگان گوشت آن‌ها را بخورند و جنازه در معرض آفتاب بپوسد. معروف‌ترین گورستان زرتشتیان در شهر یزد قرار دارد. در صورتی در این مورد پرسشی دارید یا به اطلاعات بیشتری نیاز دارید می‌تواند از مطالب سایت ما بازدید کنید.
