تور پاییز 1403لحظه آخر

کوه خواجه، یکی از مهم‌ترین و مشهورترین مکان‌های تاریخی و فرهنگی ایران، در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است.

این کوه که به نام‌های دیگری همچون کوه اوشیدا و کوه رستم نیز شناخته می‌شود، در نزدیکی شهر زابل و در دل دریاچه هامون قرار دارد.

اجاره روزانه خانه در تهران

کوه خواجه با دارا بودن قدمتی هزاران ساله، نه تنها از نظر تاریخی بلکه از دیدگاه اسطوره‌شناسی و مذهبی نیز اهمیت فراوانی دارد.

در این مطلب از سری مطالب جذاب مجله گردشگری هم اقلیم پیشنهاد می کنیم همراه ما باشید چرا که قصد داریم به بررسی تاریخچه، اهمیت فرهنگی و مذهبی و جاذبه‌های گردشگری این کوه بپردازیم.

کوه خواجه زابل: گنجینه‌ای از تاریخ و فرهنگ سیستان

در دشت وسیع و خشک سیستان، تنها یک پدیده طبیعی برجسته به چشم می‌خورد: کوه خواجه زابل. این کوه با ارتفاع تقریبی ۶۰۹ متر از سطح دریا و حدود ۱۰۰ متر از سطح زمین، همچون نگینی در میان دشت خودنمایی می‌کند.

 این مکان تاریخی در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی شهر زابل و در قلب دریاچه خشک هامون واقع شده است.

کوه خواجه در ادیان: پیوندی مقدس

کوه خواجه و دریاچه هامون، دو پدیده طبیعی زیبا و اسرارآمیز، به‌طور مشترک در باورهای سه دین زرتشتی، مسیحی، و اسلامی به‌عنوان مکان‌های مقدس شناخته می‌شوند.

 این منطقه جذابیت ویژه‌ای برای پژوهشگران دارد و بسیاری از آنها به تحقیق و کاوش در این منطقه پرداخته‌اند. همگی بر این باورند که معماری بناهای موجود در این منطقه، مربوط به دوران اشکانی و ساسانی است.

کوه خواجه

بیشتر بخوانید:

زرتشت

آیین مزدیسنا، بر اساس تعالیم زرتشت سپیتمان، اسطوره‌های پهلوی را به تصویر می‌کشد که در آنها کوه خواجه و دریاچه هامون نقش مهمی دارند.

 باور بر این است که در پایان هزاره دوازدهم، دختری از خاندان بهروز پارسا وارد آب دریاچه هامون می‌شود و آخرین نجات‌دهنده، موسوم به «سوشیانت» یا «استوت ارته» از او متولد می‌گردد. این پیشگویی به کوه خواجه تقدس و رازآلودگی خاصی بخشیده است.

سوشیانت به‌عنوان نجات‌دهنده نهایی، در متون زرتشتی و اوستایی از جمله گات‌ها، یسنا، و یشت‌ها مورد اشاره قرار گرفته است. آشکار است که زرتشت در کتاب اوستا به این پیشگویی پرداخته است.

مسیحیت

کوه خواجه برای مسیحیان نیز مکانی مقدس به‌شمار می‌آید. بر اساس متون مسیحی، در زمان تولد حضرت عیسی در بیت‌اللحم، سه مغ بر فراز این کوه ایستادند و شاهد نوری بودند که از این پیامبر خدا در هنگام تولد ساطع می‌شد.

 این رویداد کوه خواجه را به یک مکان مقدس برای مسیحیان تبدیل کرده است و پیوندی معنوی بین این کوه و تولد عیسی مسیح برقرار کرده است.

اسلام

در دین اسلام، کوه خواجه و دریاچه هامون نیز دارای اهمیت ویژه‌ای هستند. بر اساس برخی روایات اسلامی، این منطقه یکی از مکان‌هایی است که امام مهدی (عج) در آن ظهور خواهد کرد.

 این باورها و اعتقادات، کوه خواجه را به مکانی مقدس و پر اهمیت برای مسلمانان تبدیل کرده است. علاوه بر این، برخی مورخان و پژوهشگران بر این باورند که این منطقه در دوران صدر اسلام به‌عنوان یکی از مراکز اصلی فعالیت‌های تبلیغی مسلمانان بوده است.

در نظر داشته باشید که کاوش‌های انجام‌شده در منطقه کوه خواجه نشان می‌دهد که معماری بناهای موجود در این منطقه به دوران اشکانی و ساسانی بازمی‌گردد.

بناهای موجود در این منطقه نشان‌دهنده هنر و معماری غنی این دو دوره تاریخی است. کاوشگران بر این باورند که این بناها به‌عنوان مراکز مذهبی و فرهنگی استفاده می‌شده‌اند و نقش مهمی در ترویج باورهای دینی و فرهنگی این دوره‌ها ایفا کرده‌اند.

تاریخچه و اهمیت کوه خواجه

کوه خواجه زابل به واسطه میراث‌های باستانی‌ای که در خود جای داده، اهمیت بسیاری دارد. این کوه نه تنها به عنوان یک عارضه طبیعی شناخته می‌شود، بلکه یکی از نوادر سایت‌های باستانی سلسله اشکانیان را در خود جای داده است.

 این سایت با نام تخت جمشید خشتی مشهور است و هرچند بسیاری از قسمت‌های آن به دلایلی چون عوامل طبیعی و انسانی تخریب شده‌اند، اما همچنان معماری اصیل و زیبای آن قابل مشاهده است.

نامگذاری و اسامی دیگر کوه خواجه

این کوه نام خود را از آرامگاه خواجه مهدی گرفته است، یکی از دوستداران خاندان علوی که مزارش بر فراز این کوه قرار دارد. کوه خواجه نام‌های دیگری نیز دارد از جمله خواجه غلطان، کوه نور، کوه موعود و کوه باطنی. هر یک از این نام‌ها بر جنبه‌های مختلفی از این مکان تاریخی و مذهبی دلالت دارند.

کوه خواجه

ویژگی‌های جغرافیایی و طبیعی کوه خواجه

کوه خواجه زابل به شکل ذوزنقه‌ای بوده و در میان دریاچه هامون قرار دارد. در زمان‌های گذشته، این دریاچه پر از آب بوده و کوه خواجه همچون جزیره‌ای از وسط آن سر برآورده بود. اما امروزه به دلیل خشک شدن دریاچه، این کوه در میان زمینی خشک و بی‌آب قرار گرفته است.

معماری و آثار باستانی

در کوه خواجه، بقایای یک بنای خشتی عظیم از دوره اشکانیان به چشم می‌خورد. این بنا که با نام تخت جمشید خشتی شناخته می‌شود، نمایانگر هنر معماری و ساخت و ساز دوره اشکانیان است. هرچند بسیاری از قسمت‌های این بنای تاریخی به مرور زمان و به دلایل طبیعی و انسانی تخریب شده‌اند، اما معماری شگفت‌انگیز و خاص آن همچنان قابل مشاهده و مطالعه است.

کوه خواجه: گنجینه‌ای از تاریخ و فرهنگ

کوه خواجه، یکی از مهم‌ترین سایت‌های باستان‌شناسی ایران، در سال ۱۹۱۶ توسط اورل اشتاین، باستان‌شناس مشهور انگلیسی، کشف شد. پس از او، پروفسور هرتسفلد آلمانی در سال‌های ۱۹۲۹-۱۹۲۵ به کاوش‌های بیشتری در این منطقه پرداخت. آثار این کاوش‌ها در کتاب‌های متعددی منتشر شده است.

حدود ۴۰ سال پیش، گوئلینی، باستان‌شناس و معمار ایتالیایی، نیز به کاوش‌هایی محدود در کوه خواجه پرداخت. در ادامه به بررسی جامع و عمیق‌تر آثار و اهمیت تاریخی این منطقه می‌پردازد.

قلعه کافرون و کک کهزاد

 مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بخش آثار باستانی کوه خواجه در شیب جنوب شرقی آن قرار دارد و به نام «قلعه کافرون» شناخته می‌شود. این قلعه با سه دیوار دفاعی، دروازه اصلی، راهروهای جانبی، حیاط مرکزی و آتشکده، یک نمونه برجسته از معماری دفاعی قدیم است. قلعه کافرون نشان‌دهنده تاریخ غنی و استراتژیک این منطقه است.

در بالاترین نقطه کوه و مشرف به قلعه کافرون، مجموعه‌ای به نام «کک کهزاد» قرار دارد. بر اساس افسانه‌های محلی، کک کهزاد فرمانروای دیوان این منطقه بوده و توسط رستم دستان، قهرمان افسانه‌ای ایران، کشته شده است. این مجموعه احتمالاً محل شاه‌نشین ارگ بوده و معماری منحصر به فردی دارد که می‌تواند نشان‌دهنده تاثیرات هنری مختلف باشد.

تزیینات معماری

 معماری کوه خواجه تلفیقی از سبک‌های مختلف است. برخی تزیینات آن شبیه به سبک یونانی با سرستون‌های دوریک و پیچ‌های توماری هستند.

 تزیینات دیگری مانند گل‌های نیلوفری (لوتوس) از هنر هخامنشی الهام گرفته‌اند. برخی دیگر از تزیینات نیز به هنر بین‌النهرین شباهت دارند. این تلفیق سبک‌ها نشان از تأثیرات مختلف فرهنگی و هنری در طول زمان بر این منطقه دارد. راه‌پله‌های سنگی منظمی که قلعه کافرون را به کک کهزاد متصل می‌کنند، از دیگر شواهدی هستند که به برجستگی این مجموعه تاریخی افزوده‌اند.

مقبره خواجه مهدی

 یکی از مکان‌های مقدس کوه خواجه، مقبره خواجه مهدی است. اهالی محلی بر این باورند که خواجه مهدی از خاندان آل علی (ع) بوده و به دست کفار به شهادت رسیده است. در سر قبر او، سوراخی وجود دارد که اهالی معتقدند با نیت خاصی اگر دست خود را در آن فرو ببرند، چیزی متناسب با نیت آن‌ها بیرون می‌آید. این اعتقاد نشان‌دهنده اهمیت فرهنگی و مذهبی این مکان برای مردم محلی است.

قبور اسلامی

 سطح کوه خواجه به صورت فضایی مسطح و بزرگ، پوشیده از قبور سنگی است که به طرز شگفت‌انگیزی طراحی شده‌اند. این قبور که به نظر می‌رسد روی سطح زمین قرار دارند، با سنگ‌هایی مسطح و گاهی منحنی شکل پوشانده شده‌اند. این قبور نشان‌دهنده قدمت و اهمیت تاریخی این مکان در طول تاریخ است.

کوه خواجه

بیشتر بخوانید:

گالری کوه خواجه

 یکی از بخش‌های جذاب کوه خواجه، گالری آن است که شامل آتشدان، اتاق طواف و رواق‌هایی با نقاشی‌های دیواری زیبا است.

 این نقاشی‌ها که تصاویر پادشاهان، بزرگان و داستان‌های مذهبی را به تصویر کشیده‌اند، نشان‌دهنده هنر و فرهنگ غنی مردم این منطقه در گذشته هستند. نقاشی‌های دیواری که حتی تا سقف ادامه یافته‌اند، از جنبه هنری و تاریخی بسیار ارزشمند هستند.

دیگر آثار تاریخی

 از دیگر آثار تاریخی کوه خواجه، می‌توان به بنای کوچکی به نام «کوچک چل کنجه» (کوشک چهل دخترون) اشاره کرد. این بنا نیز از جاذبه‌های مهم این منطقه به شمار می‌آید.

همچنین، قدمگاه حضرت علی (ع) و دره سوخته از دیگر نقاط جالب‌توجه این کوه هستند.

 بنا به اعتقاد مردم محلی، دره سوخته بر اثر پرتاب ذوالفقار امام به سوی کفار به وجود آمده است. این داستان‌ها گرچه ممکن است بیشتر به اسطوره‌ها شبیه باشند، اما نشان‌دهنده اهمیت مذهبی و فرهنگی این منطقه هستند.

اهمیت فرهنگی و مذهبی

کوه خواجه نه تنها به عنوان یک میراث تاریخی، بلکه به عنوان یک مکان مقدس و مذهبی نیز شناخته می‌شود. آرامگاه خواجه مهدی بر فراز این کوه یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت مذهبی آن است.

 این مکان برای دوستداران خاندان علوی و همچنین زائران مذهبی اهمیت ویژه‌ای دارد و هر ساله میزبان افراد زیادی است که برای زیارت و بازدید از این مکان به سیستان می‌آیند.

وضعیت کنونی کوه خواجه

با وجود تمامی ارزش‌ها و اهمیت‌های تاریخی و فرهنگی کوه خواجه، امروزه این مکان به دلیل بی‌توجهی و عوامل طبیعی و انسانی در معرض خطر قرار دارد.

خشک شدن دریاچه هامون، تخریب‌های ناشی از عوامل طبیعی و انسانی و همچنین عدم محافظت کافی از این آثار تاریخی، همگی به کاهش ارزش و شهرت این مکان کمک کرده‌اند. با این حال، کوه خواجه همچنان به عنوان یک گنجینه پنهان در دل سیستان باقی مانده و نیازمند توجه و محافظت بیشتری است.

چشم‌انداز آینده

برای حفظ و بازسازی کوه خواجه زابل و آثار باستانی آن، اقدامات متعددی باید انجام شود.

 از جمله این اقدامات می‌توان به محافظت و مرمت آثار تاریخی، تبلیغ و معرفی این مکان به عنوان یک جاذبه گردشگری و فرهنگی و همچنین آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم محلی و گردشگران درباره اهمیت این مکان اشاره کرد.

تنها با این اقدامات است که می‌توانیم این گنجینه ارزشمند را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.

کوه خواجه

راهنمای جامع بازدید از کوه خواجه

کوه خواجه یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری در استان سیستان و بلوچستان است که با جذابیت‌های طبیعی و تاریخی خود، هر ساله گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند.

این کوه، با تاریخچه‌ای غنی و فرهنگی متنوع، تجربه‌ای منحصر به فرد برای هر بازدیدکننده به ارمغان می‌آورد. برای اطمینان از اینکه بازدید شما به بهترین شکل ممکن انجام شود، به نکات و توصیه‌های زیر توجه کنید.

اطلاعات مهم هنگام بازدید از کوه خواجه که باید بدانید!

  1. ورود رایگان

 بازدید از کوه خواجه بدون هیچ هزینه‌ای امکان‌پذیر است. این ویژگی، فرصتی عالی برای تجربه یکی از مهم‌ترین میراث‌های طبیعی و تاریخی ایران را به هر فردی ارائه می‌دهد.

  1. راهنمایان محلی

 در اغلب مواقع، راهنمایان محلی در دسترس هستند تا تاریخچه و اهمیت کوه خواجه را برای بازدیدکنندگان توضیح دهند. استفاده از این راهنمایی‌ها به شما کمک می‌کند تا با دیدی عمیق‌تر به گذشته و فرهنگ منطقه نگاه کنید.

  1. احترام به فرهنگ بومی

 ایران کشور اقوام و فرهنگ‌های گوناگون است. هنگام سفر به هر نقطه‌ای از کشور، احترام به فرهنگ و آداب و رسوم محلی را در اولویت قرار دهید. این رفتار نه تنها نشان‌دهنده احترام شما به میزبانان محلی است بلکه تجربه سفری مطلوب‌تر و آموزنده‌تر را نیز برای شما به ارمغان می‌آورد.

  1. حمایت از اقتصاد محلی

 با خرید از فروشگاه‌ها و بازارهای محلی، می‌توانید به اقتصاد بومی منطقه کمک کنید. این کار نه تنها به توسعه اقتصادی محلی کمک می‌کند بلکه به شما امکان می‌دهد تا محصولات منحصر به فرد و دست‌ساز محلی را به عنوان یادگاری یا سوغات تهیه کنید.

  1. حفاظت از محیط زیست

 پاکیزگی و حفاظت از طبیعت وظیفه‌ای همگانی است. در طول بازدید خود، از ریختن زباله (حتی موارد تجزیه‌پذیر و ته‌سیگار) خودداری کنید. با رعایت این اصول، به حفظ زیبایی و سلامت محیط زیست کمک کرده و تجربه‌ای بهتر برای بازدیدکنندگان آینده فراهم می‌کنید.

  1. محافظت از آثار تاریخی

 آثار تاریخی، بخشی از میراث بشریت هستند و باید با دقت و احترام با آن‌ها برخورد شود. از نوشتن یادگاری روی دیوارها، برداشتن تکه‌ای از آثار تاریخی یا هرگونه تخریب دیگر خودداری کنید. این رفتارها نه تنها غیرقانونی است بلکه به تخریب تاریخ و فرهنگ غنی منطقه منجر می‌شود.

موقعیت جغرافیایی کوه خواجه

کوه خواجه در شهرستان هامون، بخش تیمورآباد و دهستان کوه خواجه واقع شده است. این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود، یکی از مهم‌ترین نقاط دیدنی استان سیستان و بلوچستان به شمار می‌رود.

  • فاصله از زابل: ۳۷ کیلومتر
  • فاصله از زاهدان: ۲۳۰ کیلومتر
  • فاصله از چابهار: ۸۵۱ کیلومتر
  • فاصله از ایرانشهر: ۵۴۲ کیلومتر

مسیرهای دسترسی به کوه خواجه

برای رسیدن به کوه خواجه، ابتدا باید به شهر زابل بروید و از آنجا وارد بلوار شهید میرحسینی شوید. پس از عبور از فلکه رستم، وارد جاده زابل-محمدآباد شوید. بعد از طی چند کیلومتر، به ورودی جاده کوه خواجه خواهید رسید.

در ادامه مسیر و پس از گذر چند روستا، به هامون‌شهر و روستای لطف‌الله می‌رسید. از روستای لطف‌الله تا کوه خواجه تنها سه کیلومتر فاصله است که با خودرو در حدود ۴۰ دقیقه از زابل قابل دسترسی است.

بیشتر بخوانید:

جمع بندی

کوه خواجه زابل، با دارا بودن تاریخچه‌ای غنی، اهمیت فرهنگی و مذهبی، و جاذبه‌های گردشگری متعدد، یکی از مهم‌ترین و مشهورترین مکان‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود.

این کوه نه تنها به عنوان مکانی مقدس و مورد احترام در تاریخ و فرهنگ ایرانیان شناخته می‌شود بلکه با دارا بودن آثار تاریخی و طبیعی متعدد، یکی از مقصدهای محبوب گردشگران نیز محسوب می‌شود.

از این رو، حفاظت و نگهداری از این میراث ارزشمند، نه تنها به عنوان یک وظیفه ملی بلکه به عنوان یکی از وظایف بین‌المللی در حفظ و نگهداری از میراث فرهنگی و تاریخی جهان محسوب می‌شود.

با انجام تحقیقات و کاوش‌های باستان‌شناسی بیشتر و ارائه اطلاعات دقیق‌تر در مورد تاریخ و فرهنگ این منطقه، می‌توان به شناخت بهتر و عمیق‌تر از این میراث ارزشمند دست یافت و از آن به عنوان یکی از نمادهای فرهنگ و تاریخ ایران یاد کرد.