همان طور که می‌دانید شهر کرمان به عنوان یکی از معروف‌ترین شهرهای تاریخی در کشور ایران به‌حساب می‌آید. آرامگاه مشتاقیه یکی از زیباترین آرامگاه‌های این شهر بوده که قدمت آن به دوره قاجار بر می‌گردد. در این مقاله از مجله گردشگری هم اقلیم قصد داریم شما را با این مکان زیبا آشنا سازیم، پس تا انتهای آن با ما همراه باشید.
فهرست محتوا
آرامگاه مشتاقیه کجاست؟
این آرامگاه واقع در شهر کرمان، در جنوب شرقی میدان مشتاق است. قدمت آرامگاه به دوره قاجار بر می‌گردد.
مقبره مشتاقیه پس از عبور از میدان مشتاقیه به خیابان ۱۷ شهریور در روبروی بازار سبزی فروش‌ها قابل رویت است.
معرفی مقبره مشتاقیه
بنای این آرامگاه در دوران زندیه به منظور تدفین میرزا حسین خان راینی که یکی از حاکمان بزرگ این شهر بود، ساخته شد. مشتاق علی شاه فردی بود که قرآن را با نوای سه تار می‌خواند که پس از دفن مشتاق علی شاه در این آرامگاه، این مکان را به نام ایشان تغییر دادند.
جلال آل احمد پس از حضور در آرامگاه مشتاقیه نوشته است:
«اگر سیم چهارم سه تار را سیم مشتاق می‌گویند، به ابتکار این باباست که اینجا خفته است.»
مدت‌ها بعد از بی توجهی به این مکان، سازمان میراث فرهنگی ایران تصمیم به مرمت و بازسازی این مکان زیبا گرفت. این بنا در اصل در اواخر دوره صفویه و ابتدای دوره قاجار ساخته شد و چندین مرتبه مورد بازسازی قرار گرفت. این آرامگاه دارای مسجد و رواق بوده، همچنین دو اتاق برای دفن بزرگان کرمان در این آرامگاه ساخته شده است.
به دلیل عبور قنات از زیر این بنا، کاشی کاری‌های این گنبد و مقداری از بنا دچار آسیب شده که حدود ۲۷ سال پیش مجدد کاشی کاری شد. از آثار تزیینی این بنا می‌توان به کاشی کاری‌ها، نقاشی، گچ‌بری‌ها و … اشاره نمود. مقبره شمالی که به آرامگاه مشتاقیه معروف است دارای تزیینات زیبا و منبری ارزنده از زمان قاجار بوده همچنین این بنا دارای حیاط و حوضی زیبا همراه با درختانی سرسبز است. این آرامگاه در سال ۱۳۴۵ به ثبت ملی رسید.
مشتاق علی شاه که بود؟
میرزا محمد تربتی از صوفیان قرن سیزدهم هجری قمری، مشهور به مشتاق علی شاه بود که در شهر اصفهان به دنیا آمد. او در کودکی پدر خود را از دست داد و با اصرار برادرانش وارد مکتب‌خانه شد. اما به دلیل علاقه نداشتن به تحصیل ترک تحصیل کرد. سپس در کارگاه بافندگی و به اصرار برادرانش مشغول به کار شد، وی مجدد به دلیل علاقه نداشتن به این کار، آن را رها کرد. او بر اساس علاقه خود وارد زورخانه شهر اصفهان شد و به سمت کشتی پهلوانی قدم برداشت.
از آنجا که میرزا محمد صدایی گرم و دلنشینی داشت و از جوانی به نوحه خوانی در مراسم‌ها می‌پرداخت. به دلیل علاقه زیاد به موسیقی ایرانی در کنار استاد درویشی مهارت لازم را در نواختن موسیقی ایرانی کسب نمود. علاقه میرزا محمد به موسیقی اصیل ایرانی او را به یکی از بزرگان موسیقی تبدیل کرد. سیم چهارم ساز ستار به نام مشتاق بوده و از ابتکارات میرزا محمد در این زمینه است.
میرزا محمد در جوانی با بزرگ دراویش نعمت‌اللهی که یکی از صوفیان بزرگ در زمان صفویان بود، آشنا گردید. سید معصوم علی شاه یا همان بزرگ دراویش نعمت‌اللهی تأثیر زیادی بر زندگی میرزا محمد داشت. میرزا محمد یکی از مریدان ایشان بود و از طرف او لقب مشتاق علی شاه به او داده شد.
مشتاق به دلیل ارادت خاصی که به بزرگ دراویش نعمت‌اللهی داشت به کرمان رفت و در آنجا ساکن شد. مشتاق همانند نعمت‌اللهی بر افراد زیادی تأثیر گذاشت و روز به روز به تعداد طرف‌داران او در شهر کرمان افزوده می‌شد.
اما مخالفان صوفیه دست به توطئه زده و می‌گفتند نحوه خواندن قرآن با نوای سه تار توهین به مقدسات است. به همین دلیل مشتاق در روز جمعه مورخ ۲۶ ماه رمضان به دستور ملا عبدالله مجتهد کرمانی در مسجد توسط مردم سنگسار شد و در آرامگاه مشتاقیه به خاک سپرده شد. یکی از مریدان به دلیل محافظت از میرزا محمد در مقابل او قرار گرفت و با اصابت سنگ جان خود را از دست.
معرفی سایر مقبره‌های آرامگاه مشتاقیه
در این آرامگاه سه گنبد وجود دارد که دو تا از گنبدها با کاشی کاری و دیگری با نمای آجری ساخته شده است. کاشی‌های آن دو گنبد مدت‌ها بعد از ساخت آرامگاه نصب گردید اما مرمت گنبد آجری به همان زمان بر می‌گردد. در گنبدهای کاشی کاری شده، مشتاق علی شاه و کوثر علی شاه همدانی دفن شده‌اند و در گنبد آجری شیخ اسماعیل هراتی به خاک سپرده شد.
آرامگاه مشتاقیه در ۷۰۰ متری موزه قلعه دختر کرمان و ۸۰۰ متری آتشکده زرتشتیان قرار دارد. از سمتی بازار بزرگ شهر کرمان در دو کیلومتری این آرامگاه است. همچنین حمام و مسجد گنجعلی خان در فاصله ۱٫۵ کیلومتری از این آرامگاه قرار دارد.
- معرفی مجموعه ابراهیم خان کرمان
- بازار کرمان ، بازار یا اثر تاریخی؟
- حمام وکیل کرمان و آنچه باید در مورد آن بدانید
کوثر علی شاه همدانی
حاج ملا محمد رضا همدانی از نوادگان شیخ اشراق، شهاب‌الدین فرزند حاج محمد امین بوده که با لقب کوثر علی شاه معروف شده است. ایشان یکی از صوفیان قرن سیزدهم هجری بودند که توسط حسین علی شاه اصفهانی به تصوف روی آورد.
خانه و اموال کوثر علی شاه توسط مخالفان وی ویران و به سرقت رفت. از این روز ایشان به شهر تبریز رفته و مورد عزت و احترام عباس میرزا قرار گرفت. سپس بعد از مدتی همراه با عباس میرزا راهی کرمان شد. کوثر علی شاه در سال ۱۲۴۷ هجری قمری درگذشت و در آرامگاه مشتاقیه دفن گردید. از نمونه آثاری که می‌توان از این عارف صوفی معرفی نمود، تفسیر قرآن کریم به نظم بوده که معروف به دارالتنظیم فارسی است.
شیخ اسماعیل هراتی
همان طور که بیان شد در بین سه گنبد موجود در آرامگاه تنها یک گنبد بدون کاشی کاری بنا گردیده است. معماران در آن زمان اعتقاد داشتند که این گنبد کاشی را به خود نمی‌گیرد.
شیخ اسماعیل پیرمردی فقیر بود که در کنار مقبره مشتاق علی شاه زندگی می‌کرد. از آنجا این شیخ اموالی محدود و کمی داشت، هیچ وقت درخواست کمک از کسی نکرد. منبع درآمد شیخ اسماعیل از لگد کردن خمیر برای کوزه گران تأمین می‌گردید.
از نمونه اموال شیخ اسماعیل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- یک پیراهن پشمی و بلند برای فصل زمستان
- یک پیراهن کرباسی برای تابستان
- یک پوست آهو به جای فرش و رخت خواب
در فصل زمستان طبق دستور محمد اسماعیل خان وکیل‌الملک، حاکم منطقه کرمان، غذا و لباس در بین فقرای این شهر پخش می‌شد. وقتی فرستاده حاکم برای دادن غذا و لباس به خانه شیخ اسماعیل می‌رود، با مخالفت وی روبرو می‌شود. شیخ اسماعیل به فرستاده شاه گفتند که بابت این کار از شاه تشکر کند و گلی تقدیم شاه کردند.
وقتی فرستاده پیغام و گل شیخ را به حاکم داد، حاکم برای دیدار شیخ اسماعیل شتافت که متأسفانه با بدن بی جان او روبرو شد. به همین دلیل دستور داد که در کنار آرامگاه مشتاقیه بقعه‌ای برای او بسازند. بسیاری از مردم برای طلب حاجت در این بقعه شمع روشن می‌کنند.
همان طور که بیان شد در کنار سه گنبد ساخته شده در این آرامگاه دو اتاق دیگری بنا شده است که در این اتاق‌ها پیروان مشتاق علی شاه دفن شده‌اند. میرزا محمدحسین رونق کرمانی که معروف به رونق علی شاه بوده در یکی از اتاق‌ها دفن شده است. وی از نوادگان خواجه نصیرالدین طوسی بوده و از آثار او می‌توان به مرآت المحققین اشاره نمود.
- آشنایی با سوغات و صنایع دستی کرمان | Kerman
- شیرینی های سنتی و معروف کرمان ، از کلمپه تا قطاب | Kerman
مرمت‌های انجام شده در آرامگاه مشتاقیه
در سال ۱۳۹۱ پروژه مرمت و بازسازی این مجموعه شروع گردید. مهم‌ترین مرمت‌های انجام شده در این آرامگاه عبارت‌اند از:
- بازسازی و مرمت مقرنس‌های شمالی و جنوبی
- استحکام سر در ضلع شمالی و ضلع جنوبی
- مرمت و بازسازی کاشی کاری‌ها و گچ‌بری‌ها آرامگاه
- پر کردن قنات زیر آرامگاه به دلیل عدم نشست این بنا
دسترسی به آرامگاه مشتاقیه کرمان
- آدرس: استان کرمان، شهر کرمان، میدان مشتاق ( شهدا )
سخن آخر
همان طور که گفته شد میرزا محمد تربتی معروف به مشتاق علی شاه یکی از مریدان صوفی بوده که به قرائت قرآن با نوای سه تار می‌پرداخت. در آن زمان با شایعه‌ای که شد به ایشان اتهام توهین به قرآن و دین زدند که توسط مردم در مسجد سنگسار شد. اگر شما هم با دیگر آثار تاریخی شهر کرمان همچون آرامگاه مشتاقیه آشنا هستید، در انتهای این مقاله برای ما بنویسید.
