هنگام سفر به شهر زیبای یزد، یکی از جاذبه‌های دیدنی و زیبای آن خانه لاری ها است که نباید دیدن آن را هرگز از دست بدهید. نقش‌ونگار، معماری و طراحی بی‌نظیر و تاریخی این خانه یکی از عوامل مهم در جذابیت آن است. خانه لاری ها یزد در واقع یکی از بناهای تاریخی و جاذبه‌های توریستی استان یزد است که از دوره قاجار به‌یادگارمانده و مالک آن حاج محمدابراهیم لاری بوده است. این بنای تاریخی در خیابان امام خمینی واقع در محله فهادان، مجاور عمارت کلاه‌فرنگی است. این بنا در بهمن‌ماه سال ۱۳۷۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران با شماره ثبتی ۱۸۳۷ به ثبت رسید. در ادامه بیشتر با این خانه اعیانی پر نقش‌ونگار آشنا خواهید شد، پس با هم اقلیم همراه باشید.
فهرست محتوا
خصوصیات و مشخصات خانه لاری ها یزد
این خانه خشتی از شش درب اصلی، سه حیاط باصفا، ایوان‌ها، تالارها، اتاق‌ها و یک سردر و هشتی، حوض و بادگیر تشکیل شده و معماری آن بر اساس مناطق کویری انجام گرفته است. مساحت آن در حدود ۱۷۰۰ متر و زیربنای آن ۱۲۰۰ مترمربع است. درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها و اتاق‌های آیینه‌کاری و نقاشی شده این خانه تاریخی نمایانگر زیبایی‌های عالی خانه‌های اعیانی قرن سیزدهم است. علاوه‌برآن، هم‌جواری این مجموعه با بناهای تاریخی نظیر مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر، بقعه سید گل سرخ و برج سبب اهمیت بیشتر آن شده است.
با رفتن به این خانه قدیمی در فصل بهار، عطر گل‌ها و بوی طبیعت هوش از سرتان خواهد برد! این خانه معروف دارای ویژگی‌های معماری خاصی مثل حفظ حریم خانه از نگاه نامحرم، همبستگی فضاهای مختلف، احترام به حریم خصوصی و چیدمان اصولی فضاها در کنار هم است. اما اگر بخواهیم مهم‌ترین عنصر را در این میان در نظر بگیریم، آن وجود بادگیرهای منحصربهفرد است، این بخش مهم در کنار تزیینات آینه‌کاری و گچ‌بری و شیشه‌های رنگی و پنجره‌های ارسی، عمارتی لوکس و مجهز را ایجاد کرده است. بادگیرها به‌نوعی مسئولیت خنک‌کردن خانه را برعهده داشته‌اند و به‌خوبی هم از پس آن برآمده‌اند! در واقع بادگیرها مانند کولرهای امروزی بودند، با این تفاوت که بدون برق به‌خوبی فضای خانه را خنک می‌کردند. پیشنهاد می‌کنیم برای یکبار هم که شده این بخش را در خانه‌های کویری از نزدیک مشاهده کنید تا از معماری تخصصی آن شگفت‌زده شوید!
جدا از بادگیرها، شیشه‌های رنگارنگ و درها و پنجره‌ها و اتاق‌ها آینه‌کاری شده چیزهایی هستند که در همان آغاز ممکن است شما را شیفته خانه لاری ها یزد کنند. حتی برای عکاسی و درست‌کردن کلیپ‌های خاطره‌انگیز هم می‌توانید از این قابلیت‌های جذاب خانه لاری استفاده کنید.
تاریخچه خانه لاری ها یزد
حدود ۲۷۰ سال گذشته گروهی از تجار شیرازی با هدف رونق کسب‌وکار خود از شهر لار به استان یزد مهاجرت کردند و ساکن این شهر تاریخی شدند. «حاج غلامحسین ملازینل» یکی از نوادگان این افراد تاجر بود که در سال ۱۲۴۳ هجری شمسی در محله فهادان خانه‌ای ساخت و این خانه نسل به نسل توسط فرزندان وی مورد استفاده قرار گرفت. چندی بعد مالکیت خانه به حاج محمد ابراهیم لاری رسید و او این خانه را تحت عنوان خانه لاری ها در ایران مشهور کرد. در طول این مدت از این بنا به‌عنوان خانقاه نعمت‌اللهی اعیان و اشراف استفاده می‌شد و استفاده از آن با این عنوان تا دوره حکومت رضاشاه ادامه یافت.
بعد از مدتی همراه با موروثی شدن این خانه، این بنا تبدیل به عمارتی متروکه و آسیب‌دیده شد که از خسارات جدی و فراوانی برخوردار بود. به دنبال این مسئله در سال ۱۳۶۳ هجری شمسی با سعی و تلاش سازمان میراث‌فرهنگی کشور، این بنا از صاحب وقت آن آقای علی یزدی نژاد خریداری گردید. پس از خرید آن میراث‌فرهنگی به مرمت آن پرداخت و از آن زمان تا به امروز به‌عنوان یک بنای تاریخی و جاذبه توریستی از آن استفاده شده است. در حال حاضر بخش‌هایی از خانه لاری ها یزد به موزه اسناد ملی تبدیل شده است و بخشی از آن در واقع به شعبه اداری سازمان اسناد و کتابخانه ملی واگذار گشته است.
معرفی مکان های جذاب دیگری در استان یزد :
- جاذبه های دیدنی یزد | Yazd
- روستای ده بالا یزد ، روستایی ییلاقی و تاریخی
- دیدنی های شهر زیبا و تاریخی تفت ، یزد | Taft
بررسی دقیق معماری خانه لاری ها یزد
بادگیرهای خانه لاری ها یزد
بادگیرهای از ویژگی‌های خاصی بود که در معماری خانه‌های یزدی و کویری استفاده می‌شد و در خانه لاری این معماری در کنار ایوان قرار گرفته و وظیفه تهویه مطبوع را برعهده دارد. نکته جالب این است که چوب‌های داخل بادگیر جدا از بحث خنک‌سازی فضا در فصول گرم، سبب دوام ساختمان نیز می‌شدند.
فضاهای زیرزمینی
فضاهای زیرزمینی که در معماری خانه‌های یزدی از جمله خانه لاری وجود دارد، امکان دسترسی به آب قنات و راهروها و راه‌پله‌ها را برای افراد فراهم می‌کند. این فضاها به‌عنوان یک طبقه مشخص در ساختمان محسوب نمی‌شد و در سراسر ساختمان وجود داشت. آشپزخانه این نوع خانه‌ها جز فضاهای زیرزمینی بود. همچنین انبار عمارت نیز معمولاً در کنج غربی ساختمان بود.
حفظ حریم خانواده
اگرچه برای بررسی معماری خانه لاری ها در یزد باید حضوراً به این شهر بروید تا از نزدیک موضوع را درک کنید، اما در ادامه قصد داریم تا شما را به‌صورت مختصر و مفید با چند نمونه معماری جالب این خانه آشنا کنیم. در سبک معماری خانه‌های یزدی یکی از مسائل مهم و اساسی حفظ حریم اهل خانه به‌خصوص برای بانوان بوده، از همین رو معماران و سازندگان عمارت‌های اصیل و تاریخی در یزد، بناها را به‌گونه‌ای طراحی می‌کردند که پس از ساخت آن هرگز غریبه‌ای امکان ورود به خانه بدون اذن صاحبخانه را نداشته باشد. این سبک از معماری سبب می‌شد تا اهل خانه در امنیت بیشتری زندگی کنند، به‌طوری‌که مفهوم محرمیت در این سبک بیشتر و عمیق‌تر درک می‌شود.
اگرچه همبستگی میان فضاهای خانه‌ها در این نوع معماری گاهی متمایز است؛ ولی در طول تاریخ نوع ساخت و طراحی خانه‌ها هرگز مشکلی در حفظ حریم خانواده ایجاد نمی‌کرده و آسودگی و آرامش را برای تمامی اعضای خانواده مهیا می‌ساخته است. حریم‌هایی مانند: هشتی، کریاس، دالان و دیوارهای بلند و… بیانگر این موضوع هستند.
اندرونی، بیرونی و فضاهای فصلی
همان‌طور که گفته شد خانه لاری ها یزد یکی از خانه‌های اعیان‌نشینی بوده که از دو قسمت اندرونی و بیرونی، حیاط چهارفصل دورتادور عمارت تشکیل شده است.
طبق تابش نور خورشید به هر یک از قسمت‌های حیاط فصلی، هریک از چهارسوی آن برای فصل خاصی مناسب می‌شد. برای مثال بخش شمالی مناسب فصول سردی مثل زمستان بود و قسمت جنوبی هم برای فصول گرمی مثل تابستان کاربرد داشت. این در حالی است که از قسمت شرقی خانه در فصل پاییز به‌عنوان اتاق آینه، مطبخ، سرداب و از ضلع غربی برای بهار استفاده می‌شد. در این میان اتاق مهمان بخش مهمی از عمارت محسوب می‌شد و تجلی‌گر فضایی راحت و محترم برای مهمان بود.
بخش‌های مختلف خانه لاری ها یزد و تزئینات استفاده شده در آن
در این بنا از مصالح مناسب با اقلیم شهر یزد نظیر: خشت، گل، آجر، کاه، گچ و ساروج برای ساخت سازه و نماسازی آن استفاده شده است. وجود فضای هنری و سنتی در داخل و بیرون خانه از نقاط مثبت آن محسوب می‌شود. تزئینات مورداستفاده در این خانه قدیمی و اعیانی شامل آیینه‌کاری و گچ‌بری، ساخت ستون‌ها و سرستون‌ها و گره چینی در اتاق‌ها به همراه شیشه‌های رنگی است. اما در کنار این تزئینات زیبا و چشم‌نواز خانه لاری از قسمت‌ها و بخش‌های متعددی تشکیل شده است که باهم آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.
اگر به خانه های تاریخی علاقه مند هستید مطالب زیر را به شما پیشنهاد می کنیم :
- موزه قاجار تبریز ، خانه امیر نظام گروسی تبریز
- خانه تاریخی آقازاده در ابرکوه | یزد
- خانه مشروطه اصفهان ، یادگاری از دوران قاجار
- خانه تاریخی داروغه
حیاط و ایوان
همان‌طور که گفته شد، خانه لاری ها یزد دارای سه حیاط است که بزرگ‌ترین حیاط آن که به شکل مستطیل است، به‌عنوان حیاط اصلی در نظر گرفته می‌شود. این حیاط از سمت شمال شرقی تا جنوب غربی امتداد دارد و هرچه به سمت جنوب غربی حیاط پیش برویم خواهیم دید که بخش‌ها مرتفع‌تر و بااهمیت‌تر می‌شوند. ارتفاع در این بخش به دلیل استفاده اهل خانه از سایه حاصل از ایوان‌های مرتفع در فصل گرما بوده، این موضوع در خنکی هوا نقش مهمی داشته است. در میان دو حیاط اول نیز بخشی به نام هشتی جهت انتظار میهمانان و اجازه ورود از صاحبخانه طراحی شده است.
درهای متعدد
این بنای قدیمی از راه دو در به بیرون از خانه راه دارد و از طریق دهلیز و هشتی به تالار و حیاط اندرونی می‌رسد. چیزی که شاید به‌عنوان یک ویژگی خاص بتوان از آن یادکرد این است که هنگامی که خوب به درب ورودی این خانه دقت کنید، خواهید دید که کوبه‌های متفاوت و مجزایی برای زنان و مردان در نظر گرفته شده است. هرکدام از این کوبه‌ها صدای خاصی دارند و کوبه متعلق به زنان صدای ظریف‌تری تولید می‌کند. با این ویژگی صاحبخانه از زن یا مرد بودن میهمان مطلع می‌شد.
غروب‌نشین
غروب نشین خانه لاری قسمتی از بنا است که بر حوض لاجوردی حیاط قرار گرفته است و به کمک سه پله از حیاط جدا می‌شود.
سرداب
سرداب اصلی خانه لاری عمقی در حدود شش متر دارد و در بخش ایوان و بادگیر قرار گرفته و از ۳۸ پله برخوردار است. این بخش از خانه دارای دو شمسه رنگین است و به سبک تویزه ساخته شده است. جالب است بدانید که یکی از کاربردهای سرداب در گذشته، نگهداری از گوشت و حبوبات بود.
اتاق‌های خانه
اتاق‌های خانه لاری‌ها با سه پله مزین به سنگ‌های مشبک‌کاری شده از حیاط جدا شده است و دورتادور حیاط را دربرگرفته است. هنر گچ‌بری و رنگ بنفش موجود در هر اتاق از جاذبه‌های دلربای این بنا است که هر بیننده‌ای را به خود مجذوب می‌کند. در طول تاریخ هر ۲۲ اتاق خانه لاری‌های یزد کاربری خاص خود را داشته و نام خاصی برای آن در نظر گرفته شده است. برای نمونه اتاق سه‌دری مناسب کودکان خردسال و اتاق پنج‌دری برای بزرگسالان مناسب بوده است.
سخن آخر
در این مقاله درباره خانه لاری ها یزد با شما صحبت کردیم و به معرفی بخش‌های مختلف آن و سبک معماری خاص و منحصربهفرد آن توضیحاتی ارائه کردیم. اما از همه این‌ها که بگذریم، تنها بازدید از این خانه قدیمی است که می‌تواند بیانگر جزئیات دقیق باشد. شما عزیزان می‌توانید از این بنای تاریخی همه‌روزه به جز در ۲۸ صفر، تاسوعا و عاشورا، شهادت امام علی (ع)، شهادت امام جعفر صادق (ع) و ۱۴ خرداد دیدن کنید. ساعت بازدید از خانه لاری‌ها از ۸ صبح تا ۸ شب است و هزینه بلیت آن برای گردشگران ایرانی برابر با ۳۰۰۰ تومان است. پیشنهاد می‌کنیم در اولین فرصت به‌ویژه در فصل بهار به شهر یزد بروید و از این جاذبه توریستی و آثار ملی دیدن فرمایید.
