یزد از جمله شهرهای تاریخی ایران است که قدمت آن به چندین هزار سال برمی‌گردد و جاذبه‌های تاریخی فراوانی دارد. با توجه به قدمت بسیار و بناهای تاریخی جذابی که در این شهر وجود دارد، نام آن توسط سازمان یونسکو به ثبت رسیده و به عنوان یک شهر بین‌المللی از آن یاد می‌شود. در این مطلب قصد داریم به معرفی موزه آب یزد بپردازیم که در شمال میدان امیر چخماق واقع شده است. این موزه در خانه کلاهدوز که از خانه‌های قدیمی یزد است قرار گرفته و به محض ورود به آن می‌توانید متوجه قدمت و تاریخ چند هزار ساله آن شوید. در این مطلب با مجله گردشگری هم اقلیم همراه باشید تا شما را بیشتر با این اثر هنری آشنا کنیم.
فهرست محتوا
خانه کلاهدوزها؛ میزبان موزه آب یزد
خانه کلاهدوزها یکی از آثار بسیار ارزشمند و قدیمی شهر یزد است که به دستور مرحوم سید علی‌اکبر کلاهدوز ساخته شده است. وی یکی از بازرگانان معروف شهر یزد بود که در عصر قاجار و در سال‌های ۱۲۶۶ تا ۱۲۶۹ دستور ساخت این بنا را صادر کرد. اما هم اکنون مالکیت این خانه تاریخی متعلق به شرکت آب شهر یزد است و به عنوان یکی از جاذبه‌های شهر در معرض بازدید عموم قرار گرفته است. این بنا دارای ۵ طبقه و میزبان موزه آب یزد است. طبقات این خانه به شرح زیر هستند:
طبقه اول؛ گذرگاه قنات‌ها
اگر بخواهیم این بنا را از اولین طبقه بررسی کنیم، ابتدا باید به سراغ عمیق‌ترین طبقه یا به عبارتی زیرزمین این خانه برویم. در واقع معماری این بنا به‌گونه‌ای است که دو طبقه آن در زیرِ زمین و سه طبقه دیگر بر روی زمین ساخته شده‌اند. با پشت سر گذاشتن چند پله به طبقه اول که فضای ساده اما پرابهتی دارد، خواهید رسید. در این طبقه می‌توانید اثری از دو قنات قدیمی زارچ و رحیم‌آباد را مشاهده کنید که قدمت آن‌ها به حدود ۲۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد. قنات زارچ که قدمت بیشتری دارد، حدود ۷۵ کیلومتر طول داشته و در مسیر خود از نقاط مهمی مثل مسجد جامع یزد عبور می‌کند.
طبقه دوم؛ سردخانه‌ای برای نگهداری مواد غذایی
با گذر از چندین پله، به طبقه دوم خانه می‌رسیم. این طبقه به اصطلاح پایاب نامیده می‌شود و به دلیل دمای ثابت و فضای مطلوب، در قدیم برای انبار کردن و نگهداری مواد غذایی مختلف به کار برده می‌شد. این فضا در واقع عمقی حدود ۱۰ متر دارد و به شکل هشت ضلعی ساخته شده که حوض تعبیه شده در میان آن، هوا را مطبوع و خنک نگه می‌دارد.
طبقه سوم؛ اقامتگاه تابستانه موزه آب یزد
طبقه سوم خانه کلاهدوزها و موزه آب یزد، دارای فضایی با اتاق‌ها و دالان‌های متعدد است که در گذشته محلی برای سکونت تابستانه اهالی خانه بوده و برای گذراندن روزهای گرم و طاقت‌فرسای یزد گزینه مناسبی به شمار می‌رفته است. اما امروزه این بخش محلی است که برای نمایش سیر تکامل تامین آب در یزد، ابزار و ادوات حفر قنات، اسناد و مدارک خرید و فروش آب و بسیاری از لوازم قدیمی و ارزشمند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
طبقه چهارم؛ محل سکونت کلاهدوزها
پس از اقامتگاه تابستانه، به طبقه چهارم این خانه قدیمی و ارزشمند می‌رسیم. طبقه چهارم این خانه محل سکونت و زندگی اعضای خانواده کلاهدوز بوده که از اتاق‌های پنج در، اتاق ارسی، تالار، آشپزخانه و محل زندگی خدمتکاران تشکیل می‌شده است.
طبقه پنجم؛ پشت بام موزه آب یزد
بخش پایانی موزه آب یزد یا همان طبقه پنجم، همان پشت‌بام خانه است که معمولا به آن چاه خانه می‌گفتند. از طریق چاه خانه‌ای که بر روی پشت‌بام واقع شده بود، و با استفاده از چرخ چاه، آب موجود در چاه‌های معروف به چهل گز را بر می‌داشتند و برای مصارف بهداشتی و آشامیدن اهالی خانه استفاده می‌کردند. در این خانه دو نفر مأمور بودند تا آب را از قنات رحیم آباد بالا بکشند و به منبع طبقه همکف بریزند تا اعضای خانواده بتوانند راحت‌تر از آن‌ها استفاده کنند. نکته جالبی که وجود دارد این است که در این خانه می‌توانید لوله‌کشی‌های قدیمی که مربوط به ۱۵۰ سال پیش است را مشاهده کنید.
سایر جاذبه های گردشگری استان یزد که خواندن آن را پیشنهاد می کنیم:
- آتشکده زرتشتیان یزد ، آتش مقدس ۱۵۰۰ ساله
- باغ دولت آباد یزد
- آشنایی با باغ قدیمی و تاریخی پهلوان پور ، مهریز | یزد
- معرفی مکان های دیدنی میبد یزد
معماری خانه کلاهدوزها؛ موزه آب یزد
به طور کلی ایران و به خصوص شهر یزد از معماری چشم‌نواز و بی‌نظیری برخوردار هستند و بناهای قدیمی ارزشمند در آن‌ها بسیار است. خانه کلاهدوزها که میزبان موزه آب یزد است، از این بناهای با ارزش و با قدمت به شمار می‌رود. سبک معماری این خانه به گونه‌ای است که گچ‌کاری‌های بی‌نظیری با نقوش گل وگیاه و جانوران را در خود جای داده است. زمینه گچ‌کاری‌های به کار رفته در طبقه چهارم از کاهگل بسیار ظریف است که زیبایی خاصی را به بنا بخشیده است. از دیگر جذابیت‌های معماری این بنا می‌توان به تالار آینه اشاره کرد که تحسین بسیاری از معماران و هنرمندان را دریافت کرده است. پنجره‌های ارسی و شیشه‌های رنگی از دیگر جذابیت‌های این خانه هستند که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد.
آثار موجود در موزه آب یزد
می‌توان گفت امروزه بیش از ۲۰۰ شی تاریخی که شامل ابزار و وسایل حفر قنات، اسناد و مدارک خرید و فروش آب و چند سند ازدواج با مهریه آب در این موزه نگهداری می‌شود.
یادگاری از قنات‌ها
مشکل بی‌آبی از عمده‌ترین مشکلاتی است که از قدیم تا به امروز در این مرز و بوم وجود داشته است. به همین دلیل قنات‌های متعددی در ایران و به خصوص مناطق کویری حفر شده تا بتواند نیاز مردم به آب را برطرف سازد. در موزه آب یزد لوازم و ابزارآلات مختلفی مشاهده می‌شود که برای حفر قنات از آن‌ها استفاده می‌شده و بازدیدکنندگان می‌توانند با مشاهده آن‌ها درک بهتری از تاریخ آن دوره داشته باشند.
اسناد و ابزار‌های مربوط به توزیع آب
یکی دیگر از مواردی که می‌توانید در موزه آب مشاهده کنید، اسناد و ابزار‌های مربوط به تقسیم و وقف آب بوده که در آن زمان استفاده می‌شده‌اند. همچنین سندها و مدارک مربوط به توزیع آب هم در این بنا وجود دارد و نشان می‌دهد که کشاورزان در آن زمان آب را با چه تناسبی میان خود تقسیم می‌کردند. در میان این مدارک چندین سند ازدواج هم به چشم می‌خورد. چرا که در گذشته، در مناطق کم آب و کویری، آب را به علت اررزشی که داشت، به عنوان مهریه زن تعیین می‌کردند.
ظروف و وسایل نگهداری و حمل آب
در قسمت دیگری از موزه آب یزد می‌توانید مجموعه گسترده‌ای از ظروف و وسایل نگهداری و حمل آب را ببینید. مشربه یکی از دیدنی‌های بسیار قدیمی و چند هزارساله این موزه است که در کتاب‌های تاریخی بسیار به آن اشاره شده است.
