موزه و بنای رختشویخانه زنجان در یکی از پرتراکم‌ترین خیابان‌های شهر زنجان قرار دارد. این موزه در قلب زنجان قرار گرفته و از همین رو، دسترسی به آن بسیار ساده است.
در بازدید از این موزه، می‌توانید لباس زنان انواع اقشار را رویت کنید. همچنین، موزه رختشویخانه برای بسیاری از مردم شناسان جذاب است. در ادامه این مقاله از هم اقلیم به معرفی این موزه می‌پردازیم.
فهرست محتوا
تاریخچه موزه و بنای رختشویخانه زنجان
در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی، زمین ساخت بنای رختشویخانه زنجان توسط علی اکبر توفیقی به قیمت ۱۸۵ خریداری شد. بعد از خریداری زمین، دو برادر به نام‌های مشهدی اسماعیل و مشهدی اکبر وظیفه ساخت رختشویخانه را به عهده گرفتند. مشهدی اسماعیل بنای بنا و مشهدی اکبر معمار بنا شد.
در آن سال‌ها، رختشویخانه زنجان به دلیل ایجاد یک فضای امن برای خانم‌ها احداث شد. سبک معماری این بنا شباهت زیادی به معماری قاجار و پهلوی دارد. ولی کاربری این بنا در هیچ یک از بناهای دیگر به چشم نمی‌آید. از نظر معماری با دروازه ارگ و مسجد عباس‌قلی خان شباهت دارد.
موقعیت مکانی موزه و بنای رختشویخانه زنجان
چهارمین شهر بزرگ آذربایجان و یکی از بزرگ‌ترین شهرهای شمال غرب ایران، زنجان است. این شهر، جاذبه‌های دیدنی بسیاری دارد که یکی از آنها، بنای رختشویخانه است. رختشویخانه زنجان در یک منطقه مسکونی پر رفت و آمد قرار دارد. دسترسی به بنای رختشویخانه از خیابان سعدی، کوچه فرهنگ و کوچه رختشویخانه امکان‌پذیر است.
با توجه به اینکه در حال خواندن این مقاله هستید احتمالا قصد سفر به زنجان را دارید.پیشنهاد می کنیم مطالب زیر را نیز بخوانید:
- بازار قدیمی زنجان، بنایی سنتی از قاجاریان که طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران شد
- مسجد جامع زنجان، تلفیقی شگفت انگیز از علم و هنر در عهد قاجار
- حسینیه اعظم زنجان
ویژگی‌های معماری بنای رختشویخانه زنجان
موزه و بنای رختشویخانه زنجان در خیابان سعدی امروزی که یکی از پرترددترین مناطق شهر زنجان است، قرار دارد. آب مجموعه رختشویخانه از قنات قلعچه حاجی میربهاء الدین تأمین می‌شد. مخزن این رختشویخانه در ابعاد ۱۷ در ۵٫۱ در ۸ متر است. این مخزن با پوشش طاق و تویزه سه واحدی بر روی دیوارها و جرزها محفوظ است.
تا ارتفاع چهار متر در مخزن امکان پر کردن آب وجود دارد. زیرا تا ارتفاع چهار متری این مخزن به خوبی پوشش دارد. قسمتی از این مخزن مختص یک تراس است تا با ایستادن روی آن، بر تمامی شست و شو نظارت کرد. این تراس مخصوص نظارت و کنترل افرادی که مشغول رختشویی هستند، احداث شد.
طبق گفته مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زنجان؛ مشابه موزه و بنای رختشویخانه زنجان وجود ندارد. از نظر معماری، چندین بنای مشابه با رختشویخانه زنجان وجود دارد، ولی از نظر کاربری، وجود ندارد. این بنا در زمان خود به دلیل اختصاص دادن یک مکان امن برای رختشویی بانوان احداث شد. این بنا مختص به بانوان بود و قشر دیگری اجازه وجود به آن را نداشتند.
این رختشویخانه دارای حوضچه‌های سنگی فراوانی برای شستشوی لباس و وسایلی دیگر است. همچنین، این بنا به گونه‌ای طراحی شده که فاضلاب به بیرون از رختشویخانه هدایت می‌شود. از ویژگی‌های دیگر این بنا می‌توان به ۱۱ ستون قرینه در آن اشاره کرد. این ۱۱ ستون سالن را به دو قسمت قرینه و مساوی تقسیم می‌کند. حوضچه‌های این بنا از سنگ‌های تراشیده شده تراورتن ساخته و از یکدیگر مجزا شدند. مساحت زیربنای رختشویخانه زنجان ۸۵۰ متر مربع و طول و عرض سالن آن چیزی حدود ۱۴ در ۶۲ متر است.
بخش‌های موزه و بنای رختشویخانه زنجان
در حال حاضر این موزه را به چهار قسمت متفاوت برای بازدید تقسیم کردند. در ادامه این مقاله از هم اقلیم به بخش‌های مختلف از موزه رختشویخانه می‌پردازیم.
مدیریت و محوطه سرایداری بنا
در قسمت ورودی بنا تعدادی اتاق برای سکونت سرایداران وجود داشت. بعد از مرمت، این اتاق‌های سرایداری به موزه تاریخ طبیعی زنجان و موزه تاریخی تبدیل شد. در اطراف این محوطه، اتاق‌های گیشه فروش بلیط، نگهبانی، اتاق راهنمایان و سرویس بهداشتی وجود دارد.
فضای شستشوی لباس‌ها
فضای مربوط به شستشوهای دارای بخش‌های متفاوتی مانند شاه نشین، خزینه و سالن رختشویی است. بخش اصلی که شما در هنگام بازدید آن را می‌بینید، یک سالن بزرگی است که در گذشته برای شستشو کاربرد داشت. در این سالن مجسمه‌های مومی زنان از اقشار مختلف را مشاهده می‌کنید. این زنان با لباس‌های محلی متفاوت در حال رختشویی هستند. در دست آنها ابزارهایی برای رختشویی و لباس‌های متفاوتی وجود دارد. در لباس این مجسمه‌ها، دامن بلند برای بانوان جوان و دامن کوتاه‌تر برای بانوان مسن مشاهده می‌کنید.
مخزن بزرگ این رختشویخانه، امروزه سالی یکبار تمیز می‌شود. قسمت شاه نشین این بخش در گذشته محل ورودی به رختشویخانه بود. از این بخش، مدیریت و نظارت بر شستشوها بسیار ساده می‌شد. امروزه بخش شاه نشین موزه و بنای رختشویخانه زنجان را به محل آموزش مبدل کردند. در این محل، آموزش چاروق یا کفش روفرشی چرمی که از صنایع دستی اصلی زنجان است، برگزار می‌شود.
بازارچه صنایع دستی موزه
در ابتدای ورود به موزه و بنای رختشویخانه زنجان، دسترسی به بازارچه صنایع دستی بسیار ساده است. ابتدای بازارچه دو مجسمه قوچ سنگی را می‌بینید که هنر حجاری و سنگ تراشی دوره صفویه است. در این بازارچه، انواع صنایع دستی زنجان به فروش می‌رسد. همچنین، در کنار فروش این صنایع، کارگاه‌های آموزشی نیز برای علاقه‌مندان برگزار می‌شود.
شربت خانه
با گذر از بازارچه، به شربت خانه می‌رسید. یک محوطه دنج همراه با نیمکت‌های چتر دار و حوض، مشاهده می‌کنید. در این فضا می‌توانید به استراحت پرداخته و انواع شرب‌های خانگی و نوشیدنی‌های گرم و سرد را میل کنید.
شرایط بازدید از رختشویخانه زنجان
بازدید از این موزه، همه روزه حتی تعطیلات نوروزی به جز ایام سوگواری امکان‌پذیر است. ایام سوگواری تعطیل برای موزه شامل ۱۴ خرداد، شهادت امام جعفر صادق، ۲۱ رمضان، عاشورا و تاسوعا حسینی و رحلت پیامبر است. دقت کنید که ساعات بازدید برای نیمه اول سال از ۹ صبح الی ۷ عصر و برای نیمه دوم سال از ۹ صبح الی ۵ عصر است. ورود به بخش‌های مختلف موزه و بنای رختشویخانه زنجان شامل پرداخت هزینه می‌شود. بعد از بازید، می‌توانید در محوطه شربت خانه از نوشیدنی‌های آن میل کنید.
در آخر
ریختشویخانه زنجان یکی از بی‌تکرارترین بناهای ایران به حساب می‌آید. این نوع کاربری را نمی‌توانید در هیچ یک از بناهای دیگر رویت کنید. این بنا کاربری خود را از دست داد و امروزه به موزه و بنای رختشویخانه زنجان تبدیل شد.
