تور پاییز 1403لحظه آخر

کوه تفتان، یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های جغرافیایی استان سیستان و بلوچستان، در نزدیکی شهر خاش واقع شده است.

این کوه با ارتفاع تقریبی ۴۰۰۰ متر از سطح دریا، بلندترین کوه جنوب شرقی ایران محسوب می‌شود و یکی از چند آتشفشان فعال در کشور است.

اجاره روزانه خانه در تهران

نام “تفتان” از کلمه‌ی “تفت” به معنی گرما گرفته شده که به دلیل فعالیت‌های آتشفشانی و خروج گازهای داغ از دهانه‌های آن است.

اگر شما هم علاقه مند به کوهنوردی و شناخت محیط های بکر هستید، در ادامه همراه مجله گردشگری هم اقلیم باشید چرا که مطالب جذابی در مورد کوه تفتان وجود دارد که شما را حیرت زده می نماید.

کوه تفتان: شکوه آتشفشانی در قلب سیستان و بلوچستان

کوه تفتان یکی از معروف‌ترین کوه‌های ایران است. برخلاف کوه‌های البرز و زاگرس که بیشترین شهرت را دارند، تفتان در منطقه‌ای مستقل واقع شده و به‌خاطر ارتفاع بلند و سابقه آتشفشانی‌اش مورد توجه قرار گرفته است.

این کوه در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد و با بلندترین قله‌اش که حدود ۴,۰۴۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد، یکی از مرتفع‌ترین نقاط ایران به شمار می‌آید. نزدیک‌ترین شهر به این کوه، خاش است که در فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتری آن قرار دارد.

جاذبه‌های طبیعی کوه تفتان

کوه تفتان با تمام زیبایی‌ها و ویژگی‌های منحصر به فرد خود، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی استان سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود. این کوه هر ساله گردشگران و کوهنوردان زیادی را به خود جذب می‌کند.

اقلیم گرم و خشک منطقه باعث می‌شود که کوه تفتان تنها در دوره‌های کوتاهی از سال پوشیده از برف و یخ باشد.

پوشش گیاهی در دامنه‌های این کوه شامل درختچه‌های کوهی، ارژن، بادام کوهی، گز، سیه چوب و بوته‌هایی مانند آویشن، کاسنی، ریواس و پونه است. همچنین حیواناتی مانند گرگ و شغال در این منطقه زندگی می‌کنند.

کوه تفتان

بیشتر بخوانید:

قله‌های کوه تفتان

کوه تفتان دارای چهار قله است که به صورت گسترده در مساحتی به طول ۱۲ کیلومتر پراکنده شده‌اند. این قله‌ها شامل «چهل تن»، «مادر کوه»، «صبح کوه» و «نر کوه» می‌شوند.

قله اصلی و آتشفشانی این کوه، «چهل تن» نام دارد که با ارتفاع ۴,۰۴۰ متر از سطح دریا بلندترین قله تفتان است. نام «چهل تن» به افسانه‌ای قدیمی برمی‌گردد که می‌گوید چهل نفر از سالکان مذهبی در این کوه گم شده‌اند.

این قله در جبهه شمالی کوه قرار دارد و به نام «زیارت» نیز شناخته می‌شود. قله «مادر کوه» در جبهه جنوبی کوه تفتان قرار گرفته و ارتفاع کمتری نسبت به قله چهل تن دارد. دو قله دیگر در شمال شرقی و غرب به‌ترتیب «صبح کوه» و «نر کوه» نامیده می‌شوند.

دریاچه‌ها و رودخانه‌های اطراف کوه تفتان

در نزدیکی قله‌های کوه تفتان سه دریاچه وجود دارد که با نام «دریاسر» شناخته می‌شوند و از جاهای دیدنی شهرستان خاش به شمار می‌آیند.

این دریاچه‌ها شامل دو دریاچه کم‌عمق با آب شیرین و یک دریاچه عمیق با آب شور هستند. علاوه بر این، رودخانه‌های متعددی در مسیر دسترسی به قله‌ها جریان دارند که بعضی از آن‌ها فصلی هستند.

از معروف‌ترین رودخانه‌های این کوه می‌توان به رودهای «لادیز» و «گزد» اشاره کرد که در فصل‌های پربارش پرآب می‌شوند.

چشمه‌های آب گرم و معدنی

کوه تفتان همچنین دارای چشمه‌های آب گرم و معدنی متعددی است که از آن جمله می‌توان به چشمه‌های «جم چن» یا «جم چین»، «آمنی»، «برآبک»، «یوسف آباد»، «ترشاب»، «مرغاب»، «گنج امین»، «کولکو»، «پوچلگی» و «پاول» اشاره کرد.

این چشمه‌ها نه تنها از مناظر طبیعی زیبا و دلنشینی برخوردارند، بلکه به‌خاطر ترکیب مواد معدنی موجود در آب، برای درمان برخی بیماری‌ها مانند مشکلات گوارشی و دردهای استخوانی نیز مؤثر هستند.

فصل‌های مناسب برای کوهنوردی

کوه تفتان به‌عنوان یک مقصد محبوب برای کوهنوردان شناخته می‌شود. به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و اقلیم گرم و خشک منطقه، فصل‌های بهار و پاییز بهترین زمان‌ها برای صعود به قله هستند.

در تابستان، هوای گرم و آفتاب سوزان می‌تواند کوهنوردی را دشوار کند، در حالی که در زمستان بادهای شدید و سرما صعود را مشکل‌تر می‌کنند.

در طول مسیر صعود، غبارهای گوگردی از منافذ زمین متصاعد می‌شود که برای جلوگیری از مزاحمت آن‌ها بهتر است بینی خود را بپوشانید.

کوه تفتان

بیشتر بخوانید:

مسیرهای دسترسی به قله تفتان

برای رسیدن به قله‌های کوه تفتان چهار مسیر مختلف وجود دارد که بهترین آن‌ها از طریق جبهه غربی و از مسیر پناهگاه می‌گذرد. سایر مسیرها شامل مسیرهای شمال شرقی، میر جاوه و تمین در شمال، روستای ترشاب از شرق و تلخ آب از جنوب هستند.

صعود از هر کدام از این مسیرها نیازمند اطلاع هیئت کوهنوردی استان است و توصیه می‌شود که همراه با راهنما صورت پذیرد.

کوه تفتان، غول خفته‌ی سیستان و بلوچستان/ آتشفشان خاموش یا فعال؟

کوه تفتان، یکی از جاذبه‌های طبیعی بارز ایران، به‌ویژه بخش استان سیستان و بلوچستان، به عنوان یک آتشفشان فعال مطرح است.

در زمین‌شناسی، آتشفشان‌هایی که از آخرین فعالیت آن‌ها کمتر از ۱۰,۰۰۰ سال گذشته باشد، به عنوان آتشفشان‌های فعال شناخته می‌شوند. با این وجود، کوه تفتان با گذشت حدود ۷,۰۰۰ سال از آخرین فوران آتشفشانی خود، همچنان به عنوان یک آتشفشان فعال شناخته می‌شود.

از دهانه‌های آتشفشانی بالای آن، همچنان بخارها و دودهایی متصاعد می‌شود که شاهد بر فعالیت زیرسطحی این کوه هستند.

قله‌های تفتان، با نمایی که به شکل زین اسب به چشم می‌خورند، سه دهانه آتشفشانی بالای خود را نشان می‌دهند.

این کوه به علت گدازه‌های آتشفشانی که به مساحتی حدود ۱۳۰۰ کیلومتر مربع پخش شده، شهرت دارد، با این حال لایه‌های خاکستری در این منطقه به شدت کاهش یافته‌اند.

حتی از فواصل ۱۰۰ کیلومتری نیز، بخارهای گوگردی از قله کوه تفتان به چشم می‌خورند، گازهایی که اگر با آب ترکیب شوند، اسید سولفوریک تیزاب را تولید می‌کنند که بسیار خطرناک است و به عنوان “تیز آب سلطانی” شناخته می‌شوند.

رازهای آتشین تفتان: آیا هنوز در دل این کوه گرماست؟

این کوه از رشته کوه آتشفشانی سلطان کوه در پاکستان منشعب شده است، که بیش از سال‌های زیادی از فعالیت آن خاموش گذشته است.

آخرین فعالیت آتشفشانی قله تفتان نیز به حدود ۶,۹۰۰ سال پیش برمی‌گردد. نام “تفتان” احتمالاً از کلمه محلی “تپت” گرفته شده که به معنی گرما است.

معادن کوه تفتان از منابع ارزشمند طبیعی استان سیستان و بلوچستان هستند. این منطقه غنی از عناصر گرانبها مانند طلا، مس، تیتانیوم، منگنز و آنتیموان است.

تقریباً یک چهارم معادن این استان به مواد معدنی فلزی تعلق دارد، در حالی که مابقی به مواد غیرفلزی، تزیینی و مصالح ساختمانی مرتبط است.

جهت بهره‌برداری بهینه از این ذخایر معدنی، فعالیت‌های استخراج در کوه تفتان به طور قابل‌توجهی گسترش یافته است.

به طور خاص، کشف معادن طلا و مس در این منطقه زیرساخت لازم برای احداث و تجهیز کارخانه‌های جداسازی را فراهم آورده است.

معدن کوه تفتان با مسافت هفت کیلومتری از شمال غربی به روستاهای نوک آباد و خارستان واقع شده و از طریق جاده‌های خاش قابل دسترسی است.

با در نظر گرفتن وضعیت محرومیت برخی مناطق از استان سیستان و بلوچستان، ایجاد و گسترش کارخانه‌های پالایش و جداسازی معادن طبیعی می‌تواند به رشد اقتصادی بیشتر در این منطقه کمک کند.

این پتانسیل غنی‌داری، اگر به درستی بهره‌برداری شود، می‌تواند به توسعه پایدار و رفاه اجتماعی بیشتر این منطقه از ایران کمک کند.

کوه تفتان

بهترین مسیر دسترسی به کوه تفتان

بهترین مسیر برای رسیدن به کوه تفتان از طریق شهر خاش است. در ۲۰ کیلومتری شمال خاش به‌سمت زاهدان، تابلوهای راهنما شما را به سمت کوه تفتان هدایت می‌کنند.

از شمال سیستان و بلوچستان به‌سمت خاش، در فاصله ۱۳۰ کیلومتری از جنوب زاهدان به این مسیر خروجی خواهید رسید. در این جاده فرعی باید حدود ۳۰ کیلومتر به‌سمت شرق برانید.

بیشتر بخوانید:

روستاهای اطراف کوه تفتان

در مسیر دسترسی به کوه تفتان، می‌توانید از روستاهای زیبا و دیدنی این منطقه نیز بازدید کنید. روستاهای «کوشه»، «تمندان»، «انجیرک»، «تمین»، «ترشاب»، «سنگان» و «خارستان» از مهم‌ترین روستاهای گردشگری در اطراف کوه تفتان هستند.

این روستاها هر یک دارای زیبایی‌ها و جذابیت‌های خاص خود هستند و با برنامه‌ریزی مناسب می‌توانید از آن‌ها دیدن کنید.

نکات ایمنی و توصیه‌ها برای کوهنوردی در تفتان

صعود به قله‌های کوه تفتان نیازمند آمادگی جسمانی بالا و تجهیزات مناسب است. به‌دلیل تغییرات دمایی شدید بین روز و شب، همراه داشتن لباس گرم و تجهیزات کوهنوردی ضروری است.

همچنین به‌خاطر وجود غبارهای گوگردی در نزدیکی قله، بهتر است ماسک‌های محافظ به‌همراه داشته باشید. به‌علاوه، هماهنگی با هیئت کوهنوردی استان و حضور راهنما از نکات مهمی است که باید رعایت شود.

منابع طبیعی و زیبایی‌های منطقه

کوه تفتان و اطراف آن به‌دلیل دارا بودن منابع طبیعی غنی، چشمه‌های آب گرم و معدنی، پوشش گیاهی متنوع و حیات وحش بی‌نظیر، مقصدی جذاب برای گردشگران و طبیعت‌دوستان است.

باغ‌های متنوع، دیواره‌های سنگ‌نوردی «گراش خان» و «شصت خدا» و مناظر بکر و دست‌نخورده این منطقه از دیگر جذابیت‌های این ناحیه هستند.

چالش‌ها و تهدیدها

منطقه تفتان با چالش‌ها و تهدیدات متعددی روبرو است که می‌توانند بر اکوسیستم و محیط زیست آن تأثیرات منفی داشته باشند. از جمله این تهدیدات می‌توان به تغییرات اقلیمی، کاهش منابع آبی، شکار غیرمجاز و توسعه غیرمنطقی گردشگری اشاره کرد.

تغییرات اقلیمی

تغییرات اقلیمی و افزایش دمای جهانی باعث کاهش بارش‌ها و افزایش خشکسالی در منطقه تفتان شده است. این امر تأثیرات منفی بر پوشش گیاهی و منابع آبی منطقه داشته و زندگی گونه‌های جانوری را نیز به خطر انداخته است.

شکار غیرمجاز

شکار غیرمجاز حیوانات وحشی یکی دیگر از تهدیدات جدی برای تنوع زیستی منطقه تفتان است. بسیاری از گونه‌های حیوانی این منطقه به دلیل شکار غیرمجاز در معرض خطر انقراض قرار دارند.

تلاش‌های محافظتی و افزایش آگاهی عمومی در مورد اهمیت حفاظت از حیات وحش می‌تواند به کاهش این تهدید کمک کند.

توسعه گردشگری

در حالی که گردشگری می‌تواند فرصت‌های اقتصادی برای جوامع محلی به ارمغان بیاورد، توسعه بی‌رویه و بدون برنامه‌ریزی گردشگری نیز می‌تواند به محیط زیست منطقه آسیب برساند.

ساخت و سازهای غیرمجاز، تخریب پوشش گیاهی و زباله‌ریزی از جمله پیامدهای منفی توسعه ناپایدار گردشگری هستند. برای جلوگیری از این مشکلات، نیاز به برنامه‌ریزی جامع و اجرای قوانین سخت‌گیرانه در زمینه حفاظت از محیط زیست است.

کوه تفتان

اقدامات حفاظتی

برای حفظ و حراست از منطقه تفتان و اکوسیستم آن، اقدامات مختلفی توسط دولت و سازمان‌های غیردولتی انجام شده است. ایجاد مناطق حفاظت‌شده، برنامه‌های آموزشی و افزایش آگاهی عمومی، و اجرای قوانین محیط زیستی از جمله این اقدامات هستند.

مناطق حفاظت‌شده

ایجاد مناطق حفاظت‌شده در اطراف کوه تفتان یکی از گام‌های مهم در حفاظت از این منطقه است. این مناطق تحت نظارت و مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند و هدف از ایجاد آن‌ها حفظ تنوع زیستی و جلوگیری از تخریب محیط زیست است.

برنامه‌های آموزشی

آموزش و افزایش آگاهی عمومی در مورد اهمیت حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی یکی دیگر از اقدامات مؤثر در حفظ منطقه تفتان است. برنامه‌های آموزشی در مدارس و جوامع محلی برگزار می‌شود تا مردم با ارزش‌های طبیعی و فرهنگی این منطقه آشنا شوند و نقش خود را در حفاظت از آن ایفا کنند.

قوانین محیط زیستی

اجرای قوانین سخت‌گیرانه در زمینه حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از شکار غیرمجاز و تخریب زیستگاه‌ها از جمله دیگر اقدامات مهم در این زمینه است. نظارت مستمر و برخورد قانونی با متخلفان می‌تواند به حفظ و حراست از منطقه تفتان کمک کند.

جمع بندی

کوه تفتان با زیبایی‌های طبیعی و ارزش‌های فرهنگی‌اش یکی از گنجینه‌های بی‌نظیر ایران محسوب می‌شود. حفظ و حفاظت از این منطقه نیازمند همکاری و همدلی همه‌ی افراد و نهادها است.

با برنامه‌ریزی‌های مناسب و اجرای اقدامات حفاظتی، می‌توان از این جواهر طبیعی برای نسل‌های آینده نیز بهره‌مند شد و زیبایی‌های آن را به اشتراک گذاشت.