در چند دهه اخیر پدیده جهانی‌شدن جدا از تسهیل جابجایی کالا و خدمات در سرتاسر جهان، باعث بوجود آمدن پدیده‌های نوظهوری شده است. گردشگری پزشکی یکی از این پدیده‌هاست که به ویژه در چند سال اخیر روند رو به رشدی را طی کرده است. شهروندان کشورهای توسعه‌یافته به دلیل هزینه‌های بالای مراقبت‌های درمانی و پزشکی، در بسیاری از مواقع برای درمان به کشورهای دیگری مراجعه می‌کنند. به طور کلی هیچ تفسیر واحدی از پدیده گردشگری پزشکی وجود ندارد چون دولت‌های جهانی هر یک تعریفی جداگانه از ارائه خدمات پزشکی دارند.
گردشگری پزشکی چیست؟
انجام سفر از کشوری به کشور دیگر به منظور دریافت خدمات درمانی و پزشکی به عنوان گردشگری پزشکی تعریف شده و بیمارانی که در این سفرها تحت درمان قرار می‌گیرند نیز به عنوان گردشگران پزشکی تعریف می‌شوند. هزینه و کیفیت خدمات پزشکی ارائه شده دو عامل اصلی محرک صنعت گردشگری پزشکی شناخته شده هستند. همچنین جدا از این موارد، عواملی مانند پوشش بیمه‌ای ناقص، عدم ارائه خدمات تخصصی و نیاز به پیوند اعضا از دیگر عواملی است که موجب رشد این صنعت در سال‌های اخیر شده است.
چرا صنعت گردشگری پزشکی مهم است و چه کشورهایی در این صنعت پیشرو هستند؟
گردشگری پزشکی مزیت‌های زیادی را به عنوان فرصت‌های بالقوه در اختیار کشورهای پیشرو در این صنعت قرار داده است. مزیت‌هایی مانند افزایش درآمد پزشکان و ایجاد رشد اقتصادی، افزایش شهرت خدمات درمانی و ایجاد اشتغال در صنایع وابسته تنها بخشی از مزایای گردشگری پزشکی به شمار می‌روند.
در گذشته مردم کشورهای جهان سوم و کشورهای درحال توسعه برای دسترسی به تکنولوژی‌های پیشرفته و دریافت خدمات باکیفیت بهداشتی و درمانی به کشورهای توسعه‌یافته سفر می‌کردند، این در حالی است که در چند دهه گذشته این روند معکوس شده است. به دلیل رشد سیستم درمانی و مراقبت‌های پزشکی در کشورهای در حال توسعه، تعدادی از مردم کشورهای توسعه‌یافته برای درمان به این کشورها مراجعه می‌کنند. در میان کشورهای آسیایی، کشورهای هند، تایلند، فیلیپین، ژاپن، مالزی و سنگاپور به عنوان مقاصد برتر صنعت گردشگری پزشکی شناخته شده‌اند.
در حوزه قاره آمریکا نیز کاستاریکا، پاناما، برزیل و مکزیک به عنوان مقاصدی شناخته می‌شوند که بیشتر مورد استقبال گردشگران پزشکی قرار گرفته‌اند. در دو دهه گذشته نیز برخی کشورهای حاضر در منطقه خاورمیانه مانند ایران، عمان، بحرین و مصر با سرمایه‌گذاری در حوزه رشد زیرساخت‌های درمانی به دنبال جذب هرچه بیشتر گردشگران پزشکی هستند. بر اساس نظر کارشناسان، انتظار می‌رود در طی سال‌های آینده کشورهای حاشیه خلیج فارس به دلیل موقعیت استراتژیک خود، میزبان گردشگران پزشکی زیادی از کشورهای اروپایی و آفریقایی باشند.
8 حوزه برتر صنعت گردشگری پزشکی
- عمل‌های ارتوپدی: افرادی به دنبال درمان‌های ارتوپدی هستند که از مشکلات استخوانی و عضلانی رنج می‌برند.
- دندانپزشکی: افراد مختلفی از کشورهای سرتاسر جهان به دلایلی مانند خدمات ارزانتر و همچنین کیفیت بالاتر مراکز دندانپزشکی به کشورهای دیگری سفر می‌کنند.
- جراحی‌های زیبایی و پلاستیک: جراحی‌های زیبایی شامل مواردی چون عمل بینی، عمل رفع چنین و چروک صورت، لیفت اعضای بدن، لیپو‌ساکشن و لیفت مفاصل ران هستند. برخی دیگر از این عمل‌ها نیز شامل تزریق ژل یا فیلر، لیفت با نخ، تزریق چربی و تزریق بوتاکس هستند.
- جراحی‌های قلب و عروق: بیماران زیادی در سراسر جهان برای دریافت درمان‌های پزشکی در حوزه بیماری‌های قلبی به کشورهای خارجی سفر می‌کنند.
- درمان ناباروری: زوج‌ها اغلب به دنبال دریافت بهترین خدمات ناباروری بوده و نمی‌خواهند هیچ‌گونه ریسکی را برای درمان‌های بی‌حاصل متحمل شوند.
- جراحی چشم: جراحی‌های مربوط به چشم بسیار حساس و خطرناک بوده و همه کشورها امکانات و تخصص لازم برای برای انجام این عمل‌ها در اختیار ندارند. پس منطقی است که بسیاری از افراد این کشورها برای درمان به کشورهای دیگر مراجعه کنند.
- عمل‌های گوش و حلق و بینی: جراحی‌های مربوط به بیماری‌های گوش و حلق و بینی نیز به دستگاه‌های پیشرفتهای نیاز دارند و به همین دلیل ممکن است بیماران به کشورهای دیگر سفر کنند.
- پیوند اعضا: در بعضی از کشورها، قوانین ساده‌تری در خصوص پیوند اعضا وجود داشته و همچنین از امکانات بهتر و بیشتری برخوردارند که این عامل باعث می‌شوند بیمارانی که برای زنده ماندن به پیوند عضو نیاز دارند برای انجام آن به کشورهای دیگر سفر کنند.
موانع و چالش‌های حوزه گردشگری پزشکی
برخی از چالش‌ها و موانع رشد صنعت گردشگری پزشکی از نگاه متخصصین عبارتند از:
- موانع ارتباطی: داشتن ارتباط یکی از مهمترین چالش‌های گردشگری پزشکی است. عدم برقراری تعامل کافی بین بیمار و پزشک می‌تواند روند درمان را با اختلال ایجاد کند. با این حال می‌توان با استفاده از مترجمین از ایجاد این معضل جلوگیری کرد.
- کیفیت داروها: کشورهای مختلف معیارهای متفاوتی برای آزمایش و اعطای گواهی تأیید به داروها را در دستورکار قرار می‌دهند و در بعضی موارد، کیفیت پایین داروهای موجود در کشورهای در حال توسعه ممکن است بر روند درمان بیماران خارجی تأثیر منفی داشته باشد.
- مراقبت‌های بعد از عمل: به دلیل عدم پوشش بیمه‌ای برخی از کشورها در خصوص مراقبت‌های بعد از عمل، این فرایند ممکن است در بعضی موارد چالش برانگیز شود.
مسئولیت کشور مقصد در خصوص مراقبت‌های پس از عمل، حصول نتیجه مورد انتظار، خطرات مربوط به سفر، تفاوت‌های فرهنگی دو کشور، مسائل مربوط به حریم خصوصی و محرمانه‌بودن اطلاعات بیمار به عنوان برخی دیگر از چالش‌های موجود در مسیر رشد صنعت گردشگری پزشکی عنوان شده است.
عوامل اصلی رشد گردشگری پزشکی
دلایل زیادی بر تصمیم شهروندان کشورهای مختلف برای مراجعه به کشورهای دیگر به منظور دریافت خدمات پزشکی تأثیر می گذارند که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
- هزینه بالای تعرفه خدمات درمانی در کشورهای توسعه یافته: هزینه‌های بسیار پایین خدمات درمانی در کشورهای در حال توسعه بیماران زیادی را مجاب می‌کند که برای درمان به این کشورها سفر کنند. همچنین عدم پوشش کامل بیمه‌ای در مواردی مثل جراحی زیبایی، درمان ناباروری، عمل تغییر جنسیت و دندانپزشکی نیز ممکن است از دیگر عوامل تصمیم‌گیری بیماران باشد.
- کیفیت درمانی: کیفیت بالای خدمات پزشکی یکی دیگر از دلایل مهم و تأثیرگذار در تصمیم بیماران است. بیمارستان‌های زیادی در کشورهای در حال توسعه وجود دارند که به تأیید کمیسیون مشترک بین‌المللی (JCI) رسیده و از مزیت پزشکان و متخصصینی برخوردارند از کشورهای معتبری چون ایالات متحده آمریکا، انگلستان، کانادا و غیره فارغ التحصیل شده اند. بنابراین خدماتی که در این بیمارستان‌ها به بیماران عرضه می‌شود همتراز با کشورهای توسعه‌یافته ارزیابی شده است.
- لیست‌های انتظار طولانی: وجود لیست‌های انتظار بلند بالا در برخی از کشورهای توسعه‌یافته، بیماران این کشورها را ترغیب می‌کند تا برای درمان به کشورهای دیگر مراجعه کنند. این بیماران می‌توانند در کشورهای مقصد به سرعت و بدون تأخیر به منظور عمل‌هایی مانند تعویض مفاصل ران اقدام کنند.
- پیشرفتهای تکنولوژی: در گذشته بیمارانی که با جزئیات امکانات پزشکی موجود در کشورهای دیگر آشنا نبودند برای اطلاع از این خدمات به آژانس‌های مسافرتی و یا بیمارستان‌های کشور خود مراجعه می‌کردند. اما حالا با رشد فناوری‌های اطلاعاتی و اینترنت، این بیماران می‌توانند به طور مستقیم با بیمارستان‌های کشورهای خارجی در ارتباط باشند و این روند احتمالا در سال‌های آتی با رشد بیشتری نیز روبرو خواهد شد و ممکن است انتقال الکترونیکی سوابق پزشکی بیمار و روند تشخیص بیماری و مشاوره با متخصصان پزشکی را نیز تسهیل کند.
همچنین عوامل دیگری مثل مراقبت‌های بعد از عمل، پرواز‌های ارزان‌قیمت، وجود امکانات اقامتی، روند آسان اخذ ویزای پزشکی و خدمات پرستاری از دیگر عوامل تأثیرگذار در رشد صنعت گردشگری پزشکی شناخته می‌شوند.