یکی از لذتهای سفر در ایران، رفتن به فلات مرکزی و مشاهده جلوههای بصری در کویر است. شهر یزد یکی از شهرهای مطرح در فلات مرکزی ایران است که تجربهای متفاوت از سفر برای افراد به ارمغان میآورد. در این شهر، به عنوان دومین شهر جهانی شناخته شده و به دور از آسمان خراشها و برجهای سر به فلک کشیده، میتوان در کوچههای خشتی و قدیمی، قدم زد و از آن فضای دلنشین و آرام لذت برد. یکی از زیباییهای شهر یزد، میدان امیر چخماق بوده که گردشگران و توریستهای زیادی از سراسر ایران و جهان به سمت خود میکشاند. در واقع این میدان مجموعهای از قسمتهای مختلف بوده و یکی از این قسمتها، مسجد امیر چخماق است. در ادامه این مقاله، شما را با این مجموعه زیبا و تاریخی، علیالخصوص قسمت مسجد، به خوبی آشنا خواهیم کرد. با مجله گردشگری هم اقلیم تا انتهای مقاله همراه باشید.
فهرست محتوا
امیر چخماق کیست؟
امیر جلالالدین چخماق شامی، ملقب به امیر چخماق، یکی از سرادارن سپاه شاهرخ تیموری، دومین پادشاه سلسله تیموریان بوده است. ایشان در سال ۸۳۶ به عنوان حاکم یزد منصوب گردید و خدمات ارزندهای را برای شهر یزد، ارائه کرد. وی با الگوبرداری از شیوه پادشاهی شاهرخ تیموری و با کمک همسر خود، ستی فاطمه یا فاطمه خاتون، زمان زیادی را صرف آبادانی شهر یزد نمود. در واقع ایشان به عنوان کسی که در راستای سازندگی و عمران در شهر یزد خدمت کرده است، شناخته میشود.
از جمله فعالیتهای امیر چخماق در یزد میتوان به ساخت مسجد جامع نو، دو آب انبار و یک تکیه اشاره کرد که در گذشته خارج از شهر بوده و حالا به مجموعه امیر چخماق معروف هستند. همچنین ایشان، در نزدیکی مسجد جامع نو، چاه حفر کرده و آب محله دهوک را احیا کردهاند. ساخت گرمابه در روبهروی مسجد جامع کبیر یزد، ساخت منبر آجری با نقوش اسلامی در مسجد جامع، بهبود وضعیت باغداران یزدی و غیره از دیگر اقدامات خیرخواهانه امیر چخماق بوده است.
آشنایی با مجموعه میدان امیر چخماق
امیر چخماق یکی از میدانهای اصلی در بافت تاریخی شهر یزد بوده که بناهای مختلفی تشکیل شده است. بازار، تکیه، مسجد امیر چخماق، دو آب انبار و یک بقعه از جمله این بناها در این مجموعه هستند که به عنوان یکی از شاخصترین مجموعههای تاریخی در سراسر کشور به شمار میرود. هر یک از این بناها دارای ویژگیهای مخصوص و منحصر به فرد هستند که ارزششان را چند برابر خواهد کرد. این میدان یکی از نمادهای اصلی شهر یزد بوده که به عنوان حماسه یزدیها شناخته میشود.
تاریخچه میدان و مسجد امیر چخماق
میدان امیر چخماق در قرن نهم هجری توسط حاکم وقت یزد، امیر چخماق بنا گردید. مهمترین قسمت این مجموعه، مسجد بوده که به عنوان مسجد جامع نو نیز شناخته میشود. بازسازی مجموعه امیر چخماق در دوران صفوی و در حکومت شاه عباس انجام شد. در این بازسازی، تغییرات زیادی بر روی مجموعه صورت گرفت که مهمترین آنها، ساخت یک چارسوق بر روی کاروانسرا بوده است. علاوه بر این، در قرن سیزدهم، یک میدان در جلوی مسجد ساخته شده و سردر بازار نیز تبدیل به حسینیه گردید. البته امروزه شاید دیگر کاربرد حسینیه را نداشته باشد. در دوران صفویه و در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار، بخشهای متفاوتی به شبستان مسجد امیر چخماق اضافه شد و قسمتهایی نیز مرمت گردیدند.
اما در زمان حکومت پهلوی، کاربری میدان تغییر کرده و به آرامگاه مردگان تبدیل شد. اما بعد از مدتی، قبرها ویران شدند و میدان به حالت اصلی خود بازگشت. همچنین در این دوران به علت خیابانکشیهای انجام شده، جدارههای اطراف میدان تخریب شدند. در نتیجه این تخریب، میدان کوچک، مسجد و حسینیه با یکدیگر ادغام گردیدند. با گذشت تمام این سالها، میدان و مجموعه امیر چخماق هنوز پابرجا بوده و به عنوان یک میراث چشمنواز مورد توجه گردشگران قرار میگیرد.
پیشنهاد می شود مطالب زیر را از دست ندهید:
- موزه آیینه و روشنایی شهر تاریخی یزد
- باغ دولت آباد یزد
- مسجد جامع فهرج یزد
- مکان های گردشگری بافق ، یزد | Bafgh
قدیمیترین بنای میدان؛ مسجد امیر چخماق
مسجد امیر چخماق که با نام مسجد دهوک و مسجد جامع نو نیز شناخته میشود، قدیمیترین بنای مجموعه امیر چخماق یزد به حساب میآید. این بنا در سال ۸۴۱ هجری قمری در ضلع جنوبی میدان ساخته شد. در واقع مسجد در محلهای به نام دهوک بنا گردیده است که محلهای خارج از یزد بوده اما با گسترش شهر، وارد بافت مرکزی یزد شده است. مسجد مجموعه امیر چخماق، در سال ۱۳۴۱ در فهرست آثار ملی کشور ثبت گردیده است.
معماری مسجد امیر چخماق
این مسجد از نظر زیبایی و وسعت دومین مسجد شهر یزد بوده و از طرفهای مختلف ورودی دارد که دسترسی به مسجد را راحتتر میکند. بخشی از سردر ایوان مسجد، کاشیکاری و معرقکاری شده و کتیبههای زیبایی را خلق کردهاند. همچنین در محراب اصلی مسجد جامع نو، از کاشی معرق برای تزئین استفاده شده است و در قسمت میانی محراب، سنگ مرمر خوشتراش و زیبایی به چشم میخورد.
یکی از نکات جالب در رابطه با این مسجد، وجود دو شبستان تابستانی و زمستانی بوده که به با توجه به شرایط جوی و آبوهوایی کاربرد داشتهاند. شبستان تابستانی دارای بادگیرهای بلندی بوده که در فصلهای گرم سال، فضای خنکی را به ارمغان میآورد. شبستان زمستانی اما در دو طرف دالان ورودی قرار دارد. با توجه به این قرارگیری، نور زیادی در این شبستان تابیده و در سرمای زمستان گرمای دلنشینی را به کمک انعکاس نور خورشید در سنگهای مرمر شبستان، به وجود میآورد. گنبد زیبای مسجد که در اطراف آن، کتیبههایی به خط کوفی نوشته شدهاند، توجه گردشگران بسیاری را به خود جلب میکند.
یکی دیگر از نکات جذاب این مسجد، نداشتن مناره است. علت واقعی این امر مشخص نیست اما دو احتمال اصلی برای آن وجود دارد. اولین احتمال مربوط به ساخت مسجد توسط یک زن یعنی همسر امیر چخماق است. در گذشته مساجدی که توسط زنان ساخته میشدند، مناره نداشتند. دومین احتمال نیز اهمیت و توجه به هر دو گروه مذهب یعنی شیعه و سنی است، زیرا مساجد اهل تسنن دارای یک مناره و مساجد شیعه، دو مناره دارند. در واقع مناره نداشتن این مسجد نشاندهنده وحدت و همدلی در میان تمامی مسلمان شهر بوده تا بتوانند در کنار یکدیگر نماز بخوانند.
سیر ساخت مسجد امیر چخماق
بر اساس نظر تاریخدانان و باستانشناسان، سیر ساخت مسجد امیر چخماق، ۲۰ سال به طور انجامید و استادان کاشیکار و ثلثنویس مطرح در ساخت آن، همت بسیاری ورزیدهاند. هزینههای ساخت این مسجد و مجموعه امیر چخماق از موقوفات رشیدی تأمین شده است.