آثار تاریخی با بناهای قدمت بالا از دوره‌های مختلف در شهر یزد قرار دارد که هر کدام به نوبه خود دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است. این آثار، روایتی شنیدنی از قدمت تاریخی این شهر را بازگو می‌کنند. از میان مکان‌های تاریخی این شهر مسجد جامع یزد را می‌توان یکی از زیباترین و معروف‌ترین بناها با معماری اسلامی در ایران دانست. این مسجد از ادغام سه مسجد به نام‌های مسجد عتیق، مسجد جامع قدیم و مسجد جامع نو ساخته شده است. دسترسی به مسجد جامع یزد به دلیل قرارگرفتن در خیابان امام خمینی واقع در مرکز شهر یزد بسیار آسان است. در این مقاله از مجله گردشگری هم اقلیم قصد داریم به معرفی و معماری این مسجد زیبا بپردازیم، اگر شما هم به تاریخچه و معماری مسجد جامع یزد علاقه‌مند هستید، تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
تاریخچه مسجد جامع یزد
بنای این مسجد به مرور زمان و توسط بانیان مختلف ساخته شده است. بنا و پایه اصلی آن در زمان ساسانی، بر روی یک آتشکده ساخته شده و بنای امروزی توسط فتحعلی شاه قاجار مرمت و بازسازی شد که ظاهری متفاوت با مسجد اولیه پیدا کرد. در ادامه به مراحل ساخت مسجد جامع یزد به‌صورت جزئی‌تر خواهیم پرداخت.
مسجد جامع عتیق یزد
طراحی و ساخت این مسجد در اواخر قرن سوم هجری قمری (دوره حکومت عمرو لیث صفری) آغاز گردید. اما در قرن پنجم در کنار آن مناره‌ای ساخته شد و مجدد مورد مرمت، تعمیر و بازسازی قرار گرفت.
مسجد جامع قدیم یزد
علاءالدوله کلنجار در قرن پنجم هجری قمری دومین مسجد جامع یزد را با بناهای بیشتری نظیر گنبد خانه و ایوان طراحی کرد. سپس یک شبستان و یک مقبره توسط دختران فرامرز بن کاکوئی در کنار دومین مسجد ساخته شد.
مسجد جامع نو یزد
در قرن هشتم هجری قمری مسجدی با صحن کوچک و ایوان و گنبدخانه‌ای بزرگ توسط سید رکن‌الدین ابوالمکارم محمد قاضی حسینی یزدی ساخته شد که در سال 732 هجری قمری توسط شرف الدین علی یزدی تکمیل گردید.
در زمان امیر تیمور، در سال 777 هجری قمری کاشی‌کاری گنبد و ایوان مسجد انجام گرفت. خواجه جلاالدین محمود خوارزمی کتیبه‌ای شامل سوره فتح و با قلم بها الدین هزار اسب در دور گنبد قرار داده است. ساخت این کتیبه زمان شاهرخ میرزا در سال 819 توسط نظام کرمانی به اتمام رسید. در محل سردر مدخل بزرگ به دستور شاهرخ، کتیبه‌ای با اسامی دوازده امام و القاب شاه نصب شد.
معماری مسجد جامع یزد
این مسجد از یک گنبد و یک شبستان مستطیلی شکل که بعضی آن را تقلیدی از کعبه می‌دانند، ساخته شده است. استاد پیرنیا در طراحی این مسجد از شیوه آذری یا سبک مغول که در هرات و بخارا هم قابل مشاهده هستند استفاده کرد.
در تزئینات این مسجد بناهای شیعی به کار برده شده است. روشنایی آن با انعکاس نور به صورت غیر مستقیم از دیوارها و گنبدها ایجاد می‌گردد. طرح ستاره پنج بر (پنج‌تن آل عبا، پنج پیامبر اولوالعزم، پنج اصل دین) بر روی بنای این مسجد قرار دارد. در اکثر بخش‌های بنا از طرح شمسه 72 پر یادآوری از وقایع کربلا و 72 تن و شهادت حضرت امیر المومنین (ع) شمسه‌های 12 پر یادآور دوازده امام شیعیان استفاده شده است.
پیشنهاد می کنیم خواندن مطالب زیر را ازدست ندهید:
- جاذبه های دیدنی یزد | Yazd
- چرا باید از مسجد امیر چخماق شهر یزد دیدن کرد؟
- آتشکده زرتشتیان یزد ، آتش مقدس ۱۵۰۰ ساله
- بافت تاریخی یزد؛ یکی از زیباترین مکان های دیدنی ایران
بخش‌های مهم مسجد جامع یزد
سردر شرقی
یکی از زیباترین و چشمگیرترین قسمت‌های مسجد جامع یزد، وجود سردری با القاب شاهرخ و میرزا جهان‌شاه در ارتفاع 24 متری است. طاق نماها و مناره‌ها در دو سمت سردر قرار دارند. کتیبه‌ای قدیمی هم در تاریخ 765 هجری قمری با متن وقف نامه مسجد در ورودی شرقی جای گرفته است.
جلوخان سردر شرقی
جلوخان با فضایی هشت‌گوش روبروی سردر رفیع یا شرقی قرار دارد. سردر شرقی دارای دو ستون از جنس گل، که بر روی بدنه آن‌ها نقاشی‌هایی از حیوانات و گیاهان به همراه دو بیت شعر قرار داده شده است.
دهلیز
دهلیز یا کریاس از یک فضای چهارگوش با سقف گنبدی شکل که بر روی دیواره‌های آن کتیبه‌ای با موضوع دستورات حاکمان در دوره‌های مختلف تاریخی جای گرفته است.
صحن داخلی
امروزه از صحن داخلی مسجد جامع یزد برای اقامه نماز استفاده می‌شود. کاشی‌هایی آراسته شده با نام‌های الله، محمد، علی، حسن و حسین در محراب آن قرار گرفته شده است.
ایوان اصلی
ایوان اصلی مسجد جامع یزد به صورت مستطیل شکل و دارای دو ستون بزرگ بوده و بر روی ستون‌های آن خطاطی‌هایی قرار داده شده است.
گنبدخانه
گنبدخانه دارای سقفی با نقاشی‌های هندسی، دوپوسته با 4 گوشه در اطراف است.
شبستان شرقی
محراب اصلی این مسجد در شبستان شرقی قرار دارد. این شبستان در سال 754 خورشیدی با دستور شاه یحیی مظفری ساخته شد.
شبستان غربی
شبستان غربی به عنوان موزه مسجد که در زمان امیر غیاث تأسیس و با پنجره‌های مشبک‌کاری شده تزیین شده است.
شبستان شاهزاده
این شبستان دارای 48 ستون همراه با کاشی‌های فیروزه‌ای شکل است و به دلیل تأسیس این شبستان توسط شاه محمد ولی میرزا، به آن شبستان شاهزاده می‌گویند.
مناره‌ها
مناره‌ها با طول 52 متر و ارتفاع 8 متر، همراه با کاشی کاری‌های مزین شده به ذکرهای خداوند و معصومین جزو باشکوه‌ترین قسمت‌های مسجد هستند. مناره‌های سردر در سال 1313 فرو ریخته و مجدد بازسازی شد. یکی از مناره‌ها از یک راه پله و دیگری از دو راه پله تشکیل شده است.
محراب
محراب مسجد از کاشی‌هایی با طرح گل و بوته تشکیل شده که به زیباترین بخش مسجد جامع یزد معروف است. تاریخ پایان کار و نیز نام معمار را در دو سمت محراب حک کرده اند.
جاذبه‌های دیدنی نزدیک مسجد جامع یزد
1) در چند قدمی از برج و میدان ساعت
میدان ساعت یزد به عنوان اولین ساعت شهری کشور ایران معروف است. این میدان از برج ساعت بیگ بن، بسیار قدیمی‌تر بوده و در چند قدمی مسجد جامع یزد قرار دارد.
2) در 170 متری از مقبره سید رکن‌الدین
در قرن هشتم هجری قمری مدرسه‌ای توسط سید رکن‌الدین ساخته شد. طبق رسومات پیکر فرد سازنده آثار در همان زمین به خاک سپرده می‌شد. مقبره سید رکن‌الدین در 170 متری از مسجد جامع یزد قرار دارد.
3) در 1 کیلومتری از موزه آب
یکی از خاص‌ترین موزه‌های این شهر که در یکی از خانه‌های چندهزارساله شهر قرار دارد، موزه آب است. این موزه تا مسجد جامع یزد حدود 1 کیلومتر فاصله دارد. در طبقه زیرین این موزه دو کاریز وجود دارد که روزی مردم شهر از آب این دو کاریز برای مصارف خود استفاده می‌کردند.
4) در 1 کیلومتری از میدان امیر چخماق
یکی از معروف‌ترین میدان‌های دیدنی شهر یزد واقع در 1 کیلومتری مسجد جامع یزد، میدان امیر چخماق است. در این میدان کاروان‌سراهای قدیمی و بازارهای قدیمی قرار دارد. مراسم معروف نخل گردانی یزدی‌ها در این میدان برگزار می‌شود.
5) در 1 کیلومتری از خانه لاری‌ها
خانه لاری ها، به عنوان یکی از خانه‌های معروف یزد در 1 کیلومتری مسجد جامع یزد قرار دارد. رعایت حفظ حریم خانه از نگاه نامحرم، چیدمان اصولی فضاها و احترام به حریم خصوصی در معماری این خانه رعایت شده است.
6) در 2 کیلومتری از باغ دولت‌آباد
این باغ در 2 کیلومتری مسجد جامع یزد قرار دارد. انعکاس نمای ساختمان در آب استخر باغ دولت آباد یکی از زیباترین مکان‌ها برای عکاسی است.
در بازدید از مسجد جامع یزد رعایت چه نکاتی الزامی است؟
- در صورتی که به دیدن ظرافت‌های مسجد علاقه‌مند هستید، می بایست در ساعت‌هایی که هوا روشن است برای بازدید از مسجد اقدام نمایید.
- در هنگام بازدید به دلیل مقدس بودن مکان مسجد رعایت پوشش مناسب الزامی است.
- به دلیل قدمت بالای این مسجد و حفظ آثار و معماری اسلامی، بهتر است از نوشتن بر روی دیوارهای این مسجد جدا خودداری فرمایید.
سخن آخر
همان‌طور که می‌دانید قدمت مسجد جامع یزد به اواخر قرن سوم هجری قمری یعنی از دوره ساسانیان تا امروز بر می‌گردد. وجود بزرگ‌ترین مناره‌های جهان و تزیینات اسلامی به کار گرفته شده، این مسجد را به یکی از پربازدیدترین مکان‌های گردشگری ایران تبدیل کرده است. از آنجا که این مسجد در مرکز شهر قرار دارد، به اکثر مکان‌های تاریخی شهر یزد مثل موزه آب، میدان امیر چخماق و … نزدیک بوده و بازدیدکنندگان در زمانی کوتاه می‌توانند از چندین آثار تاریخی این شهر دیدن کنند. اگر شما هم درباره مسجد جامع یزد مطالعاتی داشته‌اید، لطفاً در انتهای این مقاله با ما در میان بگذارید.