باغ دولت آباد یزد 

یزد یکی از شهرهای کویری است که جاذبه‌های زیادی دارد و هر ساله گردشگران زیادی از شهر تاریخی یزد و آثار زیبای آن دیدن می‌کنند. باغ دولت آباد یزد یکی از ۹ باغ ثبت شده در میراث جهانی یونسکو است. این باغ زیبا در منطقه چهارمنار و خیابان شهید رجایی قرار دارد. در باغ دولت آباد یکی از ساختمان‌های حکومتی و تاریخی که محل زندگی و رسیدگی به کارهای حکومتی یکی از حکمرانان در گذشته بوده است نیز قرار دارد. برای آشنایی با این فضای زیبا و فوق العاده با ما در مجله گردشگری هم اقلیم همراه شوید.

تاریخچه باغ دولت آباد یزد

باغ دولت آباد یزد در بیست و سوم اسفند ۱۳۴۶ با شماره ۷۷۴ به عنوان اثر ملی به ثبت رسید. این باغ زیبا در سال ۱۳۹۰ در لیست آثار جهانی قرار گرفت و امروزه گردشگران داخلی و خارجی زیادی از این مکان دیدنی می‌آیند و از آن بازدید می‌کنند.

این باغ در اواخر دوره افشاریه و در سال ۱۱۶۰ هجری قمری توسط فردی به نام محمد تقی خان بافقی معروف به خان بزرگ احداث شد. محمد تقی خان سرسلسله خاندان خوانین یزد بود و از اشخاص معروف و ثروتمند آن زمان به حساب می‌آمد.

 محمد تقی خان در این باغ ساختمانی بنا کرد که دارالحکومه نام داشت و برای تامین آب مورد نیاز قناتی به طول ۶۵ کیلومتر احداث کرد که آب را از مهریز به یزد و مکانی که باغ در آن قرار دارد می‌رساند. مساحت این باغ ۷۰۰۰۰ متر ربع است که شامل ساختمان‌ها، حوض‌ها و آبنماهای بسیاری قرار دارد که در آن درختان انگور، انار، کاج، سرو، گیلاس و …. باعث سرسبزی و زیبایی این باغ شده‌اند.

قناتی که از مهریز سرچشمه گرفته است با سیراب کردن بخشی از زمین‌های مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی و طی کردن مسیری ۵۰ کیلومتری به یزد و باغ دولت آباد می‌رسد و باعث آبیاری باغ و سرسبزی درختان میوه می‌شود. در حال حاظر آبیاری باغ توسط چاه نیمه عمیقی انجام می‌شود. اگر بخواهیم به تاریخچه این باغ و افرادی که در آن زندگی می‌کردند یا صاحبان باغ بودند نگاهی بیندازیم به نام افخم می‌رسیم. تقی خان بافقی پدر عبدالرضا خان یزدی بوده است که جد محمد خان سالار الملک پدر سلطانعلی خان وزیر افخم است. از نوادگان تقی خان بافقی می‌توان به خانواده‌های افخم ابراهیمی و افخمی اشاره کرد.  مدارک مربوط به این موضوع نیز در میان اسناد شخصی خانواده افخم ابراهیمی موجود است که به خوبی از آن نگهداری شده است. بخش‌هایی از این مدارک که به تعمیر باغ دولت آباد یزد مربوط می‌شود در کتابی به نام “سلطان علی خان وزیر افخم ” آورده شده است.

محل باغ دولت آباد یزد

این باغ در شهر یزد و در خیابان شهید رجایی، محله چهار منار داخل کوچه فردوسی یا حسینیه فردوس قرار گرفته است. همچنین از بلوار دولت آباد نیز دسترسی وجود دارد. در زمان قاجار این باغ در بافت شهری نبوده است و به دروازه چهار منار متصل بوده است. اما با گذشت زمان و افزایش جمعیت و شهرسازی از زمان پهلوی این باغ به مرکز شهر یزد آمده است.

وسعت باغ دولت آباد

باغ دولت‌ آباد یزد یکی از باغ‌های وسیع و بزرگ ایران است که حدود ۷ هکتار مساحت دارد. در زمان محمد تقی خان این باغ از سمت شمال به خیابانی پر از درخت می‌رسید که مانند یک دیوار عمل می‌کرد و مانع از دیده شدن درون باغ می‌شد. به دلیل درختان زیاد این خیابان به آن هزار درخت می‌گفتند . عرض این خیابان حدود ۴ تا ۵ متر و طول آن حدود ۲۰ کیلومتر بود. باغ از سمت شرق به خیابانی به طول ۸ کیلومتر متصل بود و از سمت غرب محدود به مسیل یک رودخانه خشک شده بود.

آشنایی با سایر جاهای دیدنی استان یزد:

• جاذبه های دیدنی یزد | Yazd
• بافت تاریخی یزد؛ یکی از زیباترین مکان های دیدنی ایران
• نگاهی بر مجموعه امیر چخماق یزد
• جاذبه های دیدنی شهر شاهدیه ، استان یزد
• دیدنی های شهر زیبا و تاریخی تفت ، یزد | Taft

بلندترین بادگیر جهان در باغ دولت آباد یزد

باغ دولت آباد یزد علاوه بر زیبایی بی نظیرش گوهری در دل خود دارد که هر ساله میزبان گردشگران زیادی است و آن هم بلندترین بادگیر خشتی جهان است. این بادگیر روی یک هشتی بنا شده است که به آن عمارت هشتی می‌گویند. ارتفاع بادگیر ۸/۳۳ متر است. بادگیر به صورت ۸ ضلعی و به شکل منشور ساخته شده است و در زیر آن یک حوض کوچک و زیبا قرار دارد این حوض گرد و غبار هوایی که وارد ساختمان می‌شود را می‌گیرد و باعث خنک شدن محیط و همچنین مرطوب بودن هوا می‌شود. حوض آب را می‌توان بدون شک هوشمندی معماری بادگیر نام گذاری کرد. این بادگیر بر خلاف دیگر نمونه‌ها مستطیل شکل است و به صورت هشت ضلعی ساخته شده است.

باد از هر سمتی بوزد وارد دریچه‌های بادگیر می‌شود و به سمت پایین هدایت می‌شود. باد کویر بسیار گرم است و وقتی باد جریان می‌یابد از بین پره‌های چوبی بادگیر عبور می‌کند. با عبور از بین پره‌ها بخشی از گرمای خود را از دست داده است. وقتی از روی آب عبور کند خنک می‌شود و بدون استفاده از یک منبع انرژی یک کولر طبیعی ایجاد شده است. تمام اتاق‌هایی که بادگیر به آن راه دارد مانند تالار و شاه نشین از این کولر طبیعی استفاده می‌کردند. با توجه به این مطلب که هوای یزد گرم و خشک است می‌توان به اهمیت این بادگیر و مهندسی ساز بودن آن بیشتر پی برد.

بخش‌های مختلف باغ دولت آباد یزد

باغ دولت آباد یزد  از دو بخش تشکیل شده است که به نام‌های اندرونی و بیرونی مشهور است. این باغ از منظر گونه شناسی عملکردی یک باغ سکونتگاهی- حکومتی است و از دیدگاه گونه شناسی کالبدی باغ-حیاط به شمار می‌رود. زیرا ساختمان‌ها و عمارت‌های آن مانند نارنجستان قوام و باغ هفت تنان در شیراز در اطراف آن قرار می‌گیرند.  به همین به دو بخش تقسیم شده است. در بخش بیرونی تشریفات حکومتی، مراسم ورزشی و اداره امور شهر انجام می‌شده است. بخش اندرونی  بخش خصوصی و اقامتگاه مجموعه به حساب می‌آید و برای محافظت دربان مخصوص داشته است. بخش اندرونی شامل بخش‌های مختلفی است که در زیر به معرفی آن‌ها پرداخته‌ایم .

بخش‌های اندرونی باغ دولت آباد یزد

بخش اندرونی که محل سکونت و زندگی حاکم و خانواده‌اش بوده است شامل بخش‌های زیر است.

• ساختمان هشتی
• حرمسرا
• بهشت آیین
• مطبخ
• برج دیدبانی
• آب انبار خصوصی
• اصطبل تابستانه و زمستانه
• اتاق‌های خادمان
• اتاق زندانیان
• درشکه‌ خانه
• اصطبل و شتر خانه

ساختمان هشتی باغ دولت آباد یزد

ساختمان هشتی که به آن عمارت هشتی هم می‌گویند و یک بنای دو طبقه است و یکی از مهمترین بخش‌های اندرونی است که در آن تلفیق جریان هوا و آب به زیباترین شکل ممکن دیده می‌شود. به دلیل وجود حوض‌هایی که در این بخش قرار دارد جریان هوا از روی آب انجام می‌شود و باد خنک و مطبوعی را به سمت قسمت شاه نشین و تالارها می‌برد و باعث  خنک شدن هوای این قسمت می‌شود. به دلیل همین ویژگی به این قسمت از ساختمان، ساختمان تابستانه هم می‌گویند.

شکل کلی این بنا هشت ضلعی است که در هر ضلع سازه‌ای وجود دارد. در سه ضلع سه شاه نشین با درهای مشبک و حوض مرمری قرار دارد. در یک ضلع اتاقک بادگیر ساخته شده است. یک ضلع مربوط به هشتی است و دو ضلع دیگر دارای دو اتاق پستو هستند. بادگیر معروف باغ به صورت هشت تنبوشه است. اگر به سقف قسمت میانی (هشتی) نگاهی بیندازید اثر بسیار زیبایی می‌بینید که کار دست استاد حاجی علی اکبر آخوندی است و با سیم گل و دمگیری گچی با ظرافت و به طرز ماهرانه‌ای اجرا شده است. سقف مانند سایر ساختمان‌ها در یزد از ماسه، خاک رس، کاه و گچ ساخته شده است. از تزئینات این ساختمان می‌توان به درهای ارسی با شیشه‌های رنگی اشاره کرد. همچنین در طبقه بالایی عمارت نیز یک تالار و یک ایوان وجود دارد.

بهشت آیین باغ دولت آباد یزد

در باغ دولت آباد یزد بخشی به نام بهشت آیین وجود دارد که در بخش اندرونی و درست روبه‌روی هشتی ساخته شده است. این بخش مکانی برای اقامت در فصل زمستان بوده است که رو به آفتاب است و مرز بین بخش اندرونی و بخش بیرونی بوده است. در فاصله بین عمارت هشتی و بهشت آیین شبدر کاشته شده است و درختان انار و گیلاس در این قسمت فراوان است. به دلیل استفاده از آفتاب گرم در فصل زمستان این قسمت بهشت آیین نام‌گذاری شده است.

مطبخ باغ دولت آباد یزد

مطبخ که همان آشپزخانه خودمان است محل طبخ غذا بوده است و امروزه تبدیل به یک کافه سنتی شده است. امکان استفاده از کافه وجود دارد و می‌توانید در طول دیدن این باغ زیبا با یک نوشیدنی از خودتان پذیرایی کنید.

برج دیدبانی

یک دیوار خشتی و بلند دورتادور باغ را گرفته است. در قسمتی از این دیوار برجی ساخته شده است و نگهبانانی داشته است. وظیفه این افراد دیدبانی و نگهبانی از باغ بوده است تا از ورود افراد ناشناس جلوگیری شود.

تالار طنبی در باغ دولت آباد یزد

در قسمت غرب عمارت هشتی یا بادگیر ساختمان بزرگی مشاهده می‌شود که بالای آن یک بادگیر مربع شکل وجود دارد. این تالار یک اقامتگاه تابستانه بوده است . در دو طرف تالار شبستان‌ها، صفه‌ها و تالارهایی وجود دارد که با استفاده از درها و روزنه‌هایی به تالار طنبی راه دارد. در این بنا یک زیرزمین هم موجود است که از جنوب و از طریق یک راهرو به فضای زیر بادگیر می‌رود و از طریق پله به باغ راه دارد.

عمارت کلاه‌فرنگی باغ دولت آباد یزد

این عمارت در وسط عمارت اصلی قرار دارد و محل تصمیم گیری‌های مهم حاکمان بوده است. چهار اتاق بالای این عمارت قرار دارد که به فعالیت‌های حکومتی و سیاسی زنان اختصاص داشته است. عمارت کلاه‌فرنگی در بخش تابستان نشین باغ قرار دارد و معماری زیبا و چشم نوازی دارد. اتاق‌های ارسی آن با علم فنگشویی ساخته شده است و استفاده از شیشه‌های رنگی باعث دور شدن حشرات مزاحم می‌شود.

بخش بیرونی باغ دولت آباد یزد

باغ دولت آباد یزد که یکی از جاذبه‌های دیدنی شهر یزد در روز بسیار زیباست. درب ورودی یکی از اتاق‌ها با شیشه‌های رنگی پوشانده شده است و تابش آفتاب به آن نورهای رنگی زیبایی را به نمایش می‌گذارد. درختان توت صد ساله، درب‌های مشبک گره چینی از چوب چنار، شیشه‌های رنگی و آبنماهای داخل عمارت همگی چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. اما در شب زیبایی این باغ وصف شدنی نیست. در امتداد درختان فانوس‌هایی قرار دارد که باعث روشنایی مسیر می‌شود و آسمان پر ستاره کویر هم در شب خودنمایی می‌کند.

جلوخان و سردر در باغ دولت آباد یزد

این عمارت در باغ بهشت آیین وجود دارد و در دو طبقه ساخته شده است و در مزر مشترک دو باغ اندرونی و بیرونی قرار گرفته است. این بخش مجموعه‌ای از ساختمان‌های تالار آئینه در سه طبقه، عمارت تهرانی،‌ ساختمان سردر اصلی، باغ ناصر، دو برج دیدبانی، آب انبار عمومی و دیوان خانه در قسمت شرقی باغ است. از این عمارت در زمان‌های قدیم برای استقرار کاروان‌ها،‌ برگزاری مراسم و تشریفات حکومتی استفاده می‌شده است.

آبنماهای باغ دولت‌ آباد یزد و نظام آبیاری باغ

اگر به باغ دولت آباد بروید چیزی که در بدو ورود به باغ بی‌شک توجه شما را به خود جلب می‌کند آبنمای زیبای باغ است که در سرتاسر باغ امتداد دارد. معماری این باغ به گونه‌ای است که همیشه  آب در سطح باغ وجود دارد و باعث بیشتر شدن زیبایی باع شده است. آب در زیر بادگیر عمارت هشتی و در یک حوض از جنس مرمر جریان دارد و به حوضی در وسط این عمارت می‌رسد. در مقابل ارسی اتاق‌ها سه سینه کبکی از جنس مرمر وجود دارد. در طراحی و تراش این سنگ‌ها از روشی استفاده شده است که باعث موجدار شدن آب می‌شود و حجم آب را بیشتر از حجم واقعیش نشان می‌دهد. آب از هر سینه کبکی وارد یک حوض کوچک می‌شود.

 به این حوض‌های کوچک حوض کلگی می‌گویند. آب از طریق این حوض‌ها به سمت آبنمای اصلی باغ حرکت می‌کند. محل قرار گیری آبنما درست در محور اصلی باغ است و ابعاد آن متناسب با ابعاد بادگیر در نظر گرفته شده است. از این رو تصویر عمارت باغ به طور کامل در آب منعکس می‌شود و این موضوع یکی دیگر از دیدنی‌های بسیار زیبای باغ دولت آباد یزد به شمار می‌رود.

 در ادامه مسیر آب از زیر عمارت سردر وارد باغ بهشت آیین می‌شود . یک استخر ۱۲ ضلعی بزرگ در قسمت شمال عمارت ساخته شده است. این آب جاری به این استخر ریخته می‌شود و سپس به طرف سه استخر مستطیل شکل در سه سمت دیگر جاری می‌شود. از آب این استخرها برای کشاورزی استفاده می‌شود. معمار با این طراحی فوق العاده هدف بسیار والایی داشته است که با عبور آب از لایه‌های زیرزمین و سیراب کردن درختان قنات آب به روی سطح زمین می‌آید تا روح ساکنان کویر هم از دیدن این همه زیبایی سیراب شود.

قنات دولت آباد

همان طور که گفته شد قناتی از سرچشمه‌های مهریز به سمت یزد احداث شد که باعث سرسبزی و آبیاری باغ دولت آباد و بخش‌های اطراف آن شد. این قنات به قنات دولت آباد معروف است و در تابستان‌ها همیشه آبی شفاف و گوارا دارد. متاسفانه در حال حاضر آب این قنات خشک شده است و آب مورد نیاز باغ توسط چند قنات کوچک تامین می‌شود. موضوع کم آبی باعث شده است که حوض‌ها به طور کامل پر نشوند.

ساعت بازدید از باغ

شما هر روز می‌توانید از ساعت ۷ صبح تا ۲۲:۳۰ شب به جز روز عاشورا از این باغ زیبا دیدن کنید و در فضای زیبای آن پیاده روی کنید. البته برای ورود به باغ باید ورودی بپردازید.

بهترین زمان بازدید از باغ دولت آباد یزد

در هر فصلی از سال می‌توانید از باغ دولت آباد یزد دیدن کنید و از زیبایی‌های آن بهره ببرید. اما فصل بهار به دلیل آب و هوای خنک و سرسبزی درختان موقعیت مناسبتری برای بازدید شما فراهم می‌کند.

اگر به موضوع باغ های ایرانی علاقه مند هستید پیشنهاد می کنیم مطالب زیر را از دست ندهید:

• باغ شوکت آباد،خرسان جنوبی
• باغ اکبریه،بیرجند
• باغ جنت شیراز
• باغ جهان‌ نما
• باغ بهلگرد،خراسان جنوبی

کلام آخر

یزد یک شهر با بافت قدیمی و خشت و گلی است که آب و هوای گرم و خشک دارد. در فصل بهار، پاییز و زمستان می‌توانید به راحتی از این شهر زیبا و مکان‌های دیدنی آن بازدید کنید. باغ دولت آباد یزد با زیبایی خیره کننده خود میزبان بسیاری از مسافران است که می‌توانید با بازدید از این باغ زیبا برای خود و خانواده‌تان خاطرات زیبایی  را ثبت کنید.