ایلام شهری در جنوب غربی ایران است که بین کوه پایه‌های زاگرس مانند عروسی حجله نشین خود را پنهان کرده است. این شهر همانند نامش با وجود داشتن زیبایی‌های فراوان و پتانسیل‌های قوی که در زمینه‌های مختلف دارد، در بین ما ایرانیان مورد کم لطفی قرار گرفته و کمتر کسی درباره آن می‌داند. با این که در گذشته‌ای نه چندان دور پایتخت والامقامان بوده، اما امروزه این شهر جز مناطق محروم ایران است. یکی از یادگارانی که این شهر از دوره شکوه خود نگاه داشته، قلعه والی ایلام است.
قلعه والی یکی از آثار باستانی بی نظیر ایران زمین است که کمتر کسی ممکن است درباره آن شنیده باشد. پس پیشنهاد ما به شما این است که در سفر بعدی خود ایلام را فراموش نکنید چرا که دیدن این بنای باشکوه می‌تواند به یک تجربه بی نظیر تبدیل شود. همچنین در کنار این اثر باستانی با ارزش این منطقه دارای طبیعت بی نظیری نیز هست که سفر کردن به آن می‌تواند به شما حس سرزندگی دهد. تا انتهای این مقاله با مجله گردشگری هم اقلیم همراه باشید تا این قلعه ناشناخته و مرموز را به طور کامل به شما معرفی کنیم.
فهرست محتوا
قلعه والی ایلام کجا است؟
قلعه والی یکی از آثار باستانی است که علاوه بر جنبه تاریخی، دارای جنبه‌های فرهنگی نیز هست و در شمال خیابان پاسداران ایلام قرار گرفته است. زمینی که این قلعه در آن واقع شده دارای مساحتی معادل ۴۶۸۷.۱۷ متر بوده و حدود ۱۷۹۲.۴ متر این زمین را فضای سبز و باغ تشکیل داده است. البته این باغ قبلا وسیع‌تر بود اما امروزه فقط همین مقدار از آن باقی مانده است. نمای جنوبی قلعه همانند سایر بناهایی که در دوره قاجار ساخته می‌شد، شکلی ذوزنقه‌ای دارد. البته این قلعه دارای یک حیاط درونی به مساحت ۱۳۶۳.۴ مترمربع نیز هست. ساختمان قلعه والی نیز ۱۴۶۶.۰۱ متر مربع مساحت دارد.
جالب است بدانید که اطراف این قلعه را قبلا فضایی باز احاطه می‌کرد، اما امروزه به دلیل گسترش شهر‌های دور و اطراف آن کاملا محصور گشته و تا چشم کار می‌کند ساختمان مسکونی وجود دارد. در سمت شمالی قلعه والی یک کوچه شش متری و در سمت غرب آن نیز یک خیابان هشت متری قرار دارد که آن را از ساختمان‌های اطراف جدا می‌کند. شرق این اثر باستانی زیبا یک ساختمان اداری به نام اداره کل امور اقتصاد و دارائی و جنوب آن نیز خیابان معروف پاسداران قرار گرفته است.
ویژگی‌های قلعه والی ایلام
قلعه والی ایلام دارای حیاط بسیار وسیع و باغ زیبایی است. در ضلع شمالی این باغ تالاری تحت عنوان تالار شاه‌نشین قرار گرفته است که اندازه بزرگ‌تری نسبت به بقیه اتاق‌های این بنا دارد. در وسط این تالار بزرگ، حوض کوچکی وجود دارد که در گذشته به طرز ماهرانه‌ای توسط معماران آن دوره با سنگ مرمر تزئین شده بود. اما اکنون به دلیل تخریب شدن در طول زمان و بازسازی‌هایی که توسط سازمان میراث فرهنگی استان انجام گرفت، آن سنگ‌های مرمر زیبا با کاشی‌های رنگی کوچکی جایگزین شد.
بد نیست بدانید که این حوض در واقع چشمه‌ای بسیار پرآب و جوشان بوده، اما متاسفانه اکنون دیگر اثری از آن باقی نمانده و خشک شده است. با این حال برای اینکه حالت نمادین حوض حفظ شود، با آب لوله‌کشی آن را پرآب کرده‌اند. این قلعه با داشتن نرده‌های آجری مشبک با رنگی فیروزه‌ای و زیبا، پنجره‌های مشبک با شیشه‌های رنگی، اورسی قلعه، ستون‌های دایره‌ای شکل، سرستون‌های منقوش و حوض بزرگ و مستطیل شکلی که در جلوی بنا قرار گرفته، جلوه‌ای بی نظیر و فراموش نشدنی دارد.
معماری قلعه والی ایلام
قلعه والی ایلام دارای معماری منحصر به فردی است و در جای جای آن می‌توان سبک معماری قاجار را دید. این قلعه دارای ۲۰ اتاق بزرگ و ۵ اتاق کوچک است که تمامی آن‌ها از درون به هم متصل بوده و ساختاری تودرتو را پدید می‌آورند. در ضلع جنوبی آن نیز چهار ایوان و دو تراس کوچک وجود دارد. نکته جالب دیگری که در معماری این قلعه به چشم می‌خورد، قرینه بودن ضلع شرقی و غربی آن است که با کف حیاط حدود ۸۰ سانتی‌متر اختلاف سطح دارند. این دو ضلع توسط چهار پله سنگی با اتاق‌ها و ایوان‌های موجود در ضلع جنوبی متصل می‌شوند. سه راه پله چرخشی زیبا نیز در این قلعه وجود دارد که به شما این امکان را می‌دهد از پشت‌بام آن نیز دیدن کنید.
در ضلع شمال شرقی و ضلع شمال غربی قلعه دو برج نگهبانی نیم دایره‌ای شکل با کنگره‌هایی برای دیدبانی نگهبانان وجود دارد. اگر در راهروهای این قلعه قدم بزنید می‌توانید طاق‌نماهایی را در جای جای دیوارهای آن ببینید. در گذشته این طاق‌نماها محل استقرار نگهبانان بوده‌اند. به شما پیشنهاد می‌کنم حتما به سقف قسمت ورودی ضلع شرقی قلعه، درون اتاق شاه‌نشین و همچنین قسمت ورودی نگهبانی دقت کنید، چرا که این قسمت‌ها با کاشی‌های رنگی و گچ‌بری‌های ظریف و زیبایی تزئین شده است. این تزئینات از زمان ساخت این قلعه تاکنون باقی مانده است و دست‌خوش تغییر نشده‌اند.
در قلعه والی ایلام شش زیرزمین وجود دارد که دو تای آن‌ها در ضلع شمالی، دو تا در ضلع غرب و دو تا نیز در ضلع شرقی آن قرار دارند. تصور می‌‌شود از این زیرزمین‌ها قبلا به عنوان زندان استفاده می‌شد. ارتفاع این زیرزمین‌ها حدود ۲ متر است و از طریق پنجره‌های مشبک آجری کوچکی نیز روشن می‌شوند.
برای ساخت این قلعه عمدتا از مصالحی همچون آجر و در مواردی هم سنگ استفاده شده است. اکثر دیوارها، برج‌ها و سقف‌ها از آجر ساخته شده‌اند. برخی از سازه‌های آن نیز مانند کرسی چینی قلعه، دیوارهای حائل در ضلع جنوبی و سنگ نما در ازاره داخل حیاط نیز ساخته شده از سنگ هستند. امروزه برای بازسازی قلعه از ملات گچ برای ترمیم دیوارها استفاده شده و برای مرمت آجر فرش‌ها نیز گل و آهک و کمی ماسه و سیمان مورد استفاده قرار گرفته است.
تاریخچه قلعه والی ایلام
در گذشته شهر ایلام به اسم لرستان پشت کوه معروف بود و بعدها به دلیل ساخت و سازهایی که در این شهر صورت گرفت، نام آن به ایلام تغییر کرد. نام ایلام به معنی مهمانی عروسی بوده که نامی بس برازنده برای این شهر زیبا است. در آن زمان والی لرستان شخصی به نام غلام رضا خان فیلی، پسر حسین قلی خان ابوقداره بود. او در سال ۱۲۸۱ هجری قمری و زمانی که پدرش هنوز در قید حیاط بود، یاغیانی که در ایلام آن زمان شورش کرده بودند را شکست داد. وی از طرف ناصرالدین شاه قاجار که آن زمان بر تخت نشسته بود، به فتح السلطان ملقب شد. وی در سال ۱۳۲۶ هجری قمری دستور ساخت قلعه والی ایلام را داد. او این محل را به دلیل آب و هوای خنکی که داشت به عنوان اقامتگاهی برای تابستان انتخاب کرد.
در طی حفاری‌هایی که در اطراف ایلام انجام گرفت، سنگ نوشته‌ای در ۱۵ کیلومتری صالح آباد پیدا شد که در آن غلام رضا خان درباره امور خود و ساخت این قلعه نوشته بود. روی این کتیبه این کلمات حک شده بود: امر به ساختن قلعه حسین آباد فیلی که مشهور به ده بالاست نمودم و قلعه حمام و باغ به معماریت حاج درویش علی کرمانشاهی و حجاری رضاقلی در سال ۱۳۲۵ قمری به اتمام رسید.
جالب است بدانید که در آن زمان فردی به نام رضا قلی نیز وظیفه حجاری قلعه را عهده‌دار بود. قلعه و باغ والی ایلام که به دست معماری به نام حاج درویش علی و حجاری رضا قلی ساخته شده بود، بسیار مورد توجه غلام رضا خان قرار گرفت و او رضا قلی را مسئول محافظت از زن‌هایش کرد.
بازسازی قلعه والی ایلام
در طول جنگ تحمیلی متاسفانه حدود ۵۰ درصد قلعه والی ایلام تخریب شد. در سال ۱۳۶۷ سازمان میراث فرهنگی دست به بازسازی این اثر تاریخی باارزش زد و پس از ۲ سال تلاش در سال ۱۳۶۹ مرمت و ترمیم آسیب‌هایی که دیده بود، به پایان رسید. در همین سال نیز به عنوان تحت اختیار سازمان میراث فرهنگی استان ایلام قرار گرفت. در طی روند بازسازی آن معماران تمام تلاش خود را کردند که بافت قدیمی و باستانی آن را به هم نزنند و سبک دیرینه و تاریخی آن را حفظ کنند؛ اما برخلاف تلاش‌های بی وقفه‌ای که انجام گرفت هنوز هم می‌توان تغییرات جزئی در سقف ایوان‌ها، سقف خارپشته‌ها و طاق ضربی آن‌ها مشاهده کرد. در این بین برخی از دیوارها حذف و به برخی از قسمت‌های قلعه دیوار‌هایی اضافه شد.
موزه مردم شناسی ایلام
در سال ۱۳۸۴ قلعه والی ایلام به موزه مردم شناسی تبدیل شد. این موزه دارای بخش‌های مختلفی برای معرفی آداب، رسوم و همچنین فرهنگ منطقه‌های استان ایلام و شناساندن شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی که زمانی در این استان می‌زیستند، راه‌اندازی شده است. موزه مردم‌شناسی والی یکی از باارزش‌ترین موزه‌های کشورمان به شمار می‌رود.
امکانات موجود در قلعه والی ایلام
این قلعه به دلیل اینکه در مرکز شهر قرار گرفته، به تمامی امکاناتی که شما برای سفر به آن نیاز دارید از جمله رستوران، شبکه اینترنت، تاکسی و هتل دسترسی دارد. از جمله رستوران‌هایی که در نزدیکی آن قرار گرفته‌اند می‌توان به رستوران و فست فود راز در۵۵۰ متری، رستوران پدر خوب در ۷۵۰ متری، رستوران ابوعلی در ۱.۸ کیلومتری، رستوران سرای شاندیز ۱.۸ کیلومتری و رستوران ضیافت در ۲.۲ کیلومتری قلعه اشاره کرد.
بهترین هتل‌های نزدیک این منطقه که می‌توانید در طور اقامت خود در ایلام در آن‌ها سکنی گزینید نیز می‌توان هتل کربلا در ۱.۵ کیلومتری، هتل خلاش در ۱.۶ کیلومتری، خانه معلم ایلام در ۲.۶ کیلومتری، مهمانسرای ایلام در ۳ کیلومتری و هتل زاگرس در ۸ کیلومتری قلعه را معرفی کرد.
