خانه بروجردی های کاشان، معروف‌ترین و مهم‌ترین خانه تاریخی ایران است که در دوره قاجاریه ساخته شده است. این خانه یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری شهر کاشان به حساب می‌آید که از آن به عنوان نماد معماری سنتی ایران یاد می‌کنند. در سال 1394 این عمارت از طرف یونسکو جزو محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری ایران معرفی شده است. زیبایی و اصالت بی بدیع و معماری بی‌نظیر در جای‌جای این خانه موج می‌زند.در ادامه همراه با مجله گردشگری هم اقلیم باشید.
تاریخچه خانه بروجردی های کاشان
این بنا در سال 1292 توسط سید حسن نطنزی معروف به بروجردی، در شهر کاشان ساخته شد. ساخت این خانه 1700 مترمربعی، حدود 18 سال طول کشیده است. برای ساخت این اثر بی‌نظیر هنری از 150 بنا و هنرمند گچ‌کار و آینه‌کار ماهر از جمله علی مریمی کاشانی، صنیع‌الملک و کمال‌المک خواسته شد که تمام ذوق هنری خود را برای ساخت این عمارت بکار گیرند.
خانه بروجردی ها، از نظر قدمت، تزئینات، معماری، نقاشی و گچ‌بری جزو نفیس‌ترین بناهای تاریخی دوره قاجاریه است. این عمارت در 13 خرداد سال 1345 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید و در سال‌های 1393 و 1394 از طرف رئیس کنفرانس عمومی یونسکو مورد بازدید قرار گرفت و به دلیل معماری فوق‌العاده زیبا و ساخت‌وساز هماهنگش، به عنوان زیباترین خانه تاریخی قاره آسیا معرفی شد.
بادگیرهای ساخته شده در خانه بروجردی ها، نمادی از شهر کاشان هستند. این عمارت باشکوه، دارای کاشی‌کارهای رنگارنگ، گچ‌بری‌های بی‌نظیر و نقاشی‌های هنرمندانه‌ای است.
معماری بی‌نظیر خانه بروجردی ها
طراحی و ساخت خانه بروجردی های کاشان بر عهده علی مریمی کاشانی، معمار چیره‌دست دوره قاجاریه بوده است. در سراسر این بنای عظیم، ظرافت‌ها و ویژگی‌های معماری ایرانی اسلامی و طرح‌ها و نقوش سنتی ایرانی به چشم می‌خورد. تزئینات داخلی این بنای عظیم با وسواس و ریزبینی خاصی صورت گرفته است.
نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های هنرمندانه و خلاقانه این بنا، به دست دو هنرمند نامدار ایرانی یعنی صنیع‌الملک و کمال‌الملک انجام شده است. گچ‌بری‌های این دو هنرمند از نظر اصول زیباشناسی به عنوان شاهکار هنر ایران شناخته می‌شوند. نقاشی‌های این بنا با استفاده از شیوه‌ها و روش‌های متفاوت با رنگ روغن و آبرنگ اجرا شده است.
مصالح استفاده شده در خانه بروجردی های کاشان
مصالح اصلی بکار رفته شده در ساخت این عمارت، خشت خام است. در ساخت تمام بخش‌های بنای بروجردی‌ها (جرزها، دیوارها و پوشش‌ها) از خشت خام با ترکیبی از ملات گل یا گچ استفاده شده است. آجر ختایی با شکل‌ها و طرح‌های گوناگونی در قسمت‌های مختلف عمارت مانند نما، کف‌فرش‌ها و ازاره‌ها (قسمت پایینی دیواره‌ها) به کار رفته است و در نمای بدنه ترکیبی از آستر کاهگل همراه با گچ‌بری‌های متنوع استفاده شده است. کف پشت بام و دیواره‌های بیرونی این خانه با کاهگل پوشیده شده است. در برخی از بخش‌ها مانند ستون‌های تزئینی ایوان و سقف‌های تخت ایوان اصلی به صورت محدودی از چوب استفاده شده است تا پوشش تخت‌تری ایجاد گردد.
تاریخچه استفاده از گچ به عنوان یک ماده کاربردی و ارزان‌قیمت در صنعت معماری ایرانی، به دوره قبل از اسلام برمی‌گردد. در ساخت عمارت بروجردی ها نیز معماران خبره کاشانی، در تزئینات سقف و دیوارها از گچ استفاده کرده‌اند. بخشی از فضای اندرونی خانه بروجردی های کاشان، از آینه‌کاری‌های بسیار چشم‌نواز و نقاشی‌های برجسته پوشیده شده است. نقاشی‌های اندرونی این عمارت که از موادی چون رنگ روغن و آبرنگ برای طراحی آنها استفاده شده است الهام گرفته از نقاشی‌های سبک روسی و اروپایی است.
در ساخت این بنا تمام اصول معماری کهن ایرانی به همراه ظرافت بسیار و نبوغ شگرف معماری بکار رفته شده است و به‌خاطر همین سبک معماری خانه بروجردی ها مورد استقبال هنرمندان و معماران سراسر جهان قرار گرفته است.
بخش‌های مختلف عمارت بروجردی ها
عمارت بروجردی ها از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده است که به صورت جدا از یکدیگر ساخته شده‌اند. اما ورودی و سردر آنها مشترک است. ساختمان این عمارت دو طبقه است که در قسمت جنوبی به‌خاطر وجود سرداب (زیرزمین) سه طبقه می‌شود.
خانه بروجردی‌ها دارای 3 درب ورودی است. یک در اصلی، یک درب برای مراسم‌های مذهبی و یک درب برای ورود و خروج مهمانان کاربرد داشته است. همچنین این عمارت عظیم از دو بخش تابستان‌نشین و زمستان‌نشین تشکیل شده است. از دیگر بخش‌های این عمارت می‌توان به وجود سرداب (زیرزمین)، راهرو، حیاط روباز و حیاط سرپوشیده و هشتی اشاره نمود.
توصیف بخش بیرونی خانه بروجردی های کاشان
بخش بیرونی خانه بروجردی های کاشان، از دو بخش عمارت خانه و حیاط تشکیل شده است. بخش بیرونی خانه از راهروی ورودی شروع می‌شود سپس وارد حیاط مرکزی عمارت می‌شود. این حیاط مستطیل شکل دارای ابعادی در حدود 20 در 30 متر است. در قسمت مرکزی حیاط این بنای تاریخی زیبا، حوضی بزرگ از سنگ سیاه تراش‌خورده وجود دارد که آب حوض از قنات نصرآباد کاشان تأمین می‌گردد. در باغچه‌های اطراف حوض درختان انار و گل‌های زیبایی کاشته شده است. دورتادور حیاط، نقاشی‌ها و گچ‌بری‌هایی با طرح‌هایی از انواع خوراکی‌ها و میوه‌ها دیده می‌شود. زیبایی حیاط این عمارت واقعا شگفت انگیز است.
تالار سرپوشیده، نورگیر فوقانی اتاق‌های تابستانی و حیاط‌های خلوت بین اتاق‌ها، ایوان جنوبی، بالا خانه‌هایی که به صورت قرینه در دو طرف تالار اصلی قرار گرفته‌اند جزئی از قسمت‌های بیرونی عمارت هستند. همچنین قسمت بیرونی عمارت، اتاق‌های آفتاب‌گیر زمستان، بادگیرها، اتاق‌های پنج دری زمستانی، بهارخواب شمالی، طارمی و قسمت غربی را نیز در بر می‌گیرد.
تالار سرپوشیده‌ای که در جنوب عمارت واقع شده، برای برگزاری مراسم اعیاد و سوگوارها مورد استفاده قرار می‌گرفت. بخش شاه‌نشین در انتهای تالار از قسمت‌های دیگر تالار مرتفع‌تر ساخته شده و با نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های زیبایی تزئین شده است. در دیوار شاه‌نشین تصاویری از شاهان قاجاری به شیوه اروپایی مشاهده می‌شود.
توصیف اندرونی خانه بروجردی های کاشان
ورود به هر بخش و قسمتی از این خانه، تجربه‌ای فوق العاده و ارزشمند به همراه دارد. در هر بخش از خانه بروجردی های کاشان، نقاشی‌ها و گچ‌بری‌ها مخصوصی به چشم می‌خورند که یک داستان تاریخی را روایت می‌کنند؛ مثلاً در یک سالن داستان لیلی و مجنون و در سالنی دیگر داستان یوسف و زلیخا با نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های خارق العاده زیبا مشاهده می‌شود. حتی در بخشی از بنا به کسب و کار سیدحسن بروجردی پرداخته شده است و اقلامی که به تجارت آنها مشغول بوده و هدایایی که از بزرگان دریافت کرده بود نیز به صورت گچ‌بری در بنا ثبت شده است. جای‌جای این عمارت دارای نقش و نگارهایی از هنر ناب ایرانی است که خلاقیت هنرمندان قاجار را به شکل منحصر به فردی نشان می‌دهد.
بخش زمستان‌نشین و تابستان‌نشین
برخی از اتاق‌های خانه بروجردی‌ها، نور خورشید بیشتری دریافت می‌کنند. این اتاق‌ها به دلیل گرمای زیاد و نورگیر بودن در فصل زمستان محبوبیت بیشتری دارند. بخش‌های زمستان‌نشین عمارت شامل اتاق نشیمن، صندوق‌خانه، حیاط مرکزی، حیاط‌خلوت، اتاق پنج دری ساده، تالار پذیرایی و دو اتاق گوشواره است که در دو سمت تالار قرار گرفته‌اند. نقاشی‌های بخش زمستان‌نشین توسط کمال‌الملک و با رنگ روغن کشیده شده است.
بخش تابستان‌نشین خانه بروجردی های کاشان، که در قسمت بیرونی خانه قرار گرفته شده است، شامل تالار اصلی، دو گوشواره، دو اتاق، یک سرپوشیده اصلی، یک سرپوشیده فرعی، تالار طنبی، یک شاه‌نشین و گنبدی که تزئینات مقرنس‌کاری در مرکز آن به چشم می‌خورد. این اتاق‌ها، پشت به قبله و زیر سایه عمارت ساخته شده‌اند تا از شدت آفتاب کویر در امان بمانند. ارتفاع سقف خانه در بخش تابستان‌نشین بلندتر ساخته شده است تا هوا بتواند بهتر در فضای داخلی جریان پیدا کند و اندرونی خنک‌تر شود. در دیواره‌های این بخش نقاشی‌هایی از شاهان قاجار دیده می‌شود و تالارهای جانبی با نقوشی از حیوانات شکاری، گل‌ها و پرندگان تزیین شده‌اند.
بادگیرهای خانه بروجردی ها
علاوه بر معماری زیبا و شگفت‌انگیز، خانه بروجردی ها متناسب با شرایط اقلیمی کاشان که منطقه‌ای کویری است طراحی و ساخته شده است. به شکلی که در روزهای گرم تابستان به واسطه بادگیرهایی که در پشت‌بام عمارت قرار داده شده‌اند هوای خنک و مطبوعی به سمت سرداب هدایت می‌شود که باعث می‌شود فضای داخلی عمارت خنک و متعادل گردد.
بادگیرها و گیرنده‌های بادی خانه بروجردی های کاشان ، از آجر ساخته شده‌اند. روی بام خانه، 3 بادگیر به صورت قرینه هلالی به طول 40 متر ساخته شده است (دو بادگیر در بالای سالن اصلی و یکی دیگر در قسمت ورودی). وظیفه این بادگیرها تهویه هوای اندرونی و خنک‌کردن فضای داخلی خانه است. این بادگیرها یکی از زیباترین و شگفت‌انگیزترین معماری‌های ایرانی محسوب می‌شوند که به نمادی از شهر کویری کاشان مبدل شده‌اند.
بادگیرهای آجری عمارت از بام خانه تا زیرزمین ادامه دارند و به کانال‌هایی که معروف به ناکش هستند متصل شده‌اند. این کانال‌ها در زیرزمین حفر شده‌اند و به آب‌های زیرزمین متصل هستند.
دسترسی به خانه بروجردی ها
- آدرس : خانه بروجردی ها در خیابان علوی و محله سلطان امیراحمد کاشان قرار گرفته است
- شماره تماس: ۰۳۱۵۵۲۲۰۰۳۲
- غذاهای سنتی کاشان ، آخرین تکه پازل سفر به شهر گلاب
- گلاب گیری کاشان و هر آنچه که باید از این مراسم بدانید
نتیجه‌گیری
یکی از بی‌نظیرترین بناهای تاریخی ایران که شهرت جهانی دارد در دل منطقه کویری کاشان ساخته شده است. عمارتی عظیم با معماری بدیع و چشم نواز که قدمت آن به زمان قاجاریه می رسد. بنایی که ساخت آن 18 سال طول کشید و معمارانی چون علی مریمی کاشانی و نقاشانی مانند صنیع‌الملک و کمال‌الملک در ساخت آن نقش داشته اند.
خانه بروجردی های کاشان، نمادی از یک خانه اصیل ایرانی است و یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری کاشان به شمار می‌رود. در تمام لحظات بازدید از خانه بروجردی ها، به جزئیات و ظرافت‌های به‌کاررفته شده دقت کنید. از همان لحظه ورود، متعجب این همه ذوق و خلاقیت هنری می‌شوید و از تماشای شاهکار بی‌نظیر معماران ایرانی لذت خواهید برد.