خیابان ولیعصر، مشهور به بلندترین خیابان پایتخت و خاورمیانه، بی‌تردید یکی از پرشورترین و خاطره‌انگیزترین خیابان‌ها، برای اهالی و مسافران تهران است. ولیعصر نه تنها یک خیابان نیست، بلکه خاطره بلندی است که دست‌کم به اندازه طول این خیابان در حافظه تاریخی شهروندان تهرانی جای دارد. مهم نیست اهل تهران باشیم یا نه، فقط کافی‌ست چند روزی را در پایتخت گذرانده باشیم؛ آن‌وقت بخشی از خاطرات‌مان از شهر به لذت قدم زدن در این خیابان بلند رقم می‌خورد که از تجریش تا راه‌آهن کشیده شده است. برای آشنایی بیشتر با این خیابان زیبا و نوستالژیک با مجله گردشگری هم اقلیم همراه باشید.
تاریخچه خیابان ولیعصر
خیابان ولیعصر تهران با طول 17.9 کیلومتر، بلندترین خیابان مشجر تهران و خاورمیانه است که از میدان راه‌آهن در جنوب تهران آغاز شده و به میدان تجریش در منطقۀ شمیران در شمال تهران می‌رسد. این خیابان که کلانشهر تهران را به دو بخش غربی و شرقی تقسیم می‌کند، در سال 1300 تا 1326 ساخته شد.
شروع ساخت این خیابان، به سالهای 1302-1300 بازمی‌گردد. در آن زمان که رضاخان سردارسپه و وزیر جنگ ایران بود، شروع به خرید زمین‌ها و املاک اطراف شمیران کرد و برای دسترسی راحت به این مناطق، ساخت این جاده را آغاز کرد. رضاشاه پس از به سلطنت رسیدن، برای تردد آسانِ خانواده سلطنتی بین کاخ‌های زمستانی در جنوب تهران مانند کاخ مرمر و کاخ‌های تابستانی درشمال تهران مانند کاخ سعدآباد، تصمیم به گسترش این جاده گرفت و آن را «جاده پهلوی» نام‌گذاری کرد.
از همان سالهای ابتدایی، درختکاری و نهرکشی جهت آبیاری درختان نیز آغاز شد. در سال 1307 خیابان پهلویِ بالا به دستور بلدیه تهران سنگ‌فرش شد و سپس با ورود آسفالت به پهنه خیابان‌سازی شهری در سال 1309، این خیابان قیرریزی شد و در سال 1311 برای اولین بار آسفالت شد. به دستور رضاشاه در خیابان پهلوی به فاصله دو متر یک چنار کاشتند، بنابراین در دو سوی مسیر تقریبا 18 کیلومتری، 18 هزار چنار کاشته شد و برای آبیاری آن‌ها در سه راه زعفرانیه دو حلقه چاه حفر کردند.
رضاشاه که توجه خاصی به درختکاری داشت، در سال 1319 دستور داد که بلدیه پای درخت‌های خیابان پهلوی را از سمت بیرون نهر، یک متر و نیم گودبرداری کرده و کود بریزند. این چنارها که امروزه هم‌چنان پابرجاست و جزو میراث ملی به حساب می‌آیند، زیبایی خیابان ولیعصر تهران را دوچندان کرده و خاطرات دل‌انگیز چندین نسل را با خود دارند.
«جاده پهلوی» که بعدها به «خیابان پهلوی» تبدیل شد، تا سال 1320 اختصاصی بوده و تردد از آن مختص خانواده سلطنتی، درباریان، وزیران، خاصان و نظامیان بود. پس از شهریور 1320، رفت‌و‌آمد از آن عمومی شد. این خیابان در طول سالهای 1332 و 1355 شکل امروزی یافت و از حالت بیابانی خارج شد، در اکثر قسمت‌های جاده ساخت وساز انجام گرفت و محله‌های شهری مختلفی در اطراف این جاده شکل گرفت، مانند محمودیه، زعفرانیه، محمدیه، باغ فردوس و بعدها امانیه و در آخر یوسف‌آباد که از دوره صدارت دکتر مصدق تبدیل به یک محله شهری شد.
از این زمان به بعد، مسیری که از میدان راه آهن تا میدان سرپل تجریش ادامه داشت را «خیابان پهلوی» نامیدند و دیگر جاده مخصوص پهلوی معنی نداشت. چندین هزار فروشگاه و رستوران و کافه رستوران و… در اطراف آن ساخته شد. مردم در کوچه و خیابان‌های اطراف آن شروع به ساخت خانه و ویلا کردند. بعد از پیروزی انقلاب در سال 1357 نام این خیابان به نام «خیابان مصدق» تغییر کرد و سپس در سال 1360 نام امروزی «خیابان ولیعصر» بر آن نهاده شد.
دلیل منحصربه‌فرد بودن و اهمیت خیابان ولیعصر تهران
از دلایل مهمی که این خیابان را به مسیری پر تردد و مهم تبدیل کرده، متصل کردن جنوب تهران به شمال تهران است که دسترسی خوبی را فراهم کرده و در طول مسیر از خیابان‌ها و میدان‌های مهمی از جمله میدان ولیعصر عبور می‌کند. در واقع شاه‌راه مهم و حیاتی تهران به حساب می‌آید. امروزه وجود وسایل نقلیه عمومی و ارزان از جمله مترو، اتوبوس، BRT و… استفاده از این مسیر را بیش از پیش آسان نموده است.
اهمیت دیگر این خیابان، اماکنی است که براساس نیازهای سیاسی، اداری، فرهنگی و تفریحی در دو سوی خیابان ولیعصر ایجاد شده و باعث رجوع مردم می‌شود. بسیاری از مراکز خرید بزرگ تهران، پارک‌های عمومی، رستوران‌ها، موزه‌ها، مراکز فرهنگی و دفاتر ملی و بین‌المللی در این خیابان تأسیس شدند. از خود میدان راه‌آهن تا بازار بزرگ تجریش هزاران فروشگاه، تمامی اصناف در خیابان ولیعصر وجود دارند که امکانات زیادی را برای مشتریان‌شان فراهم می‌کنند. همچنین برپایی بسیاری از جشن‌های ملی و مذهبی و شادی و پایکوبی و راهپیمایی‌ها در این خیابان، از دیگر دلایل اهمیت آن است.
چنارهای خیابان ولیعصر تهران از جمله جذابیت‌های آن است. این چنارها را می‌توان یکی از دلایل زیبایی و شهرت این خیابان دانست که آن را نه تنها برای سکونت و تجارت، بلکه برای گشت‌وگذار و تهرانگردی، به یکی از جذاب‌ترین مکان‌ها تبدیل کرده است و هر چقدر چنارهای آن کهنسال‌تر شده‌اند، زیبایی‌شان بیشتر شده است. این تحرک و تکاپوی اجتماعی در خیابان ولیعصر، رفته رفته باعث شکل‌گیری یک خاطره جمعی بین نسلی شده، به طوری که خانواده‌ها، جوانان و دانشجویان هر یک به نحوی خاطره‌ای با این خیابان دارد و اماکن و فضاهای آن را برای خود یادآوری و تفسیر می‌کند.
خیابان ولیعصر تهران، شاید تنها خیابانی باشد که به تضاد طبقاتی تن نداده است و به طبقه و منطقه خاصی تعلق ندارد. موقعیت جغرافیای آن، مقام و منزلت آدمی را تعیین نمی‌کند و نماد بالا شهر بودن و یا پایین شهری بودن را به خود نگرفته است. این خیابان چون از راه‌آهن در پایین شهر آغاز شده و به تجریش در بالای تهران می‌رسد، هیچ یک از طبقات اجتماعی نمی‌تواند آن را مختص خود بداند. به عبارت دیگر خیابان ولیعصر مردمی‌ترین خیابان تهران است که همه اقشار اجتماعی را در خود جای داده است.
مکان‌های تاریخی و سیاسی خیابان ولیعصر
وجود کاخ‌هایی مانند کاخ مرمر که به خصوص در زمان محمدرضاشاه پهلوی مکان مهمی بوده و یا آذین‌بندی خیابان ولیعصر در خلال تاج‌گذاری شاه و جشن‌های 2500 ساله، این خیابان را از نظر سیاسی به یک خیابان مهم بدل کرده بود. همچنین در سالهای اخیر اکثر راهپیمایی‌ها و شور و هیجانات مردم بعد از هر اتفاق سیاسی و ملی و مذهبی در این خیابان بیش از هر جای دیگری بوده است.
علاوه بر این‌ها، مکان‌های تاریخی بسیاری در خیابان ولیعصر تهران وجود دارند که به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم. راه‌آهن تهران که از آثار مهم دوره سلطنت رضاشاه است و در آغاز این خیابان قرار دارد. مجموعه خانه‌های تاریخی از جمله خانه منسوب به «انیس‌الدوله» که متعلق به یکی از همسران ناصرالدین شاه است و کاخ مرمر که به عنوان اقامتگاه زمستانی خاندان پهلوی شناخته و معروف است. باغ فردوس در سمت شمیران که متعلق به معیرالممالک بوده و حالا تبدیل به موزه سینما شده است و ساختمان تئأتر شهر که توسط علی سردار افخم طراحی شد. کاخ سعدآباد که سکونت‌گاه تابستانی شاهان پهلوی بود و در انتهای خیابان ولیعصر و سمت تجریش قرار دارد. این اماکن از لحاظ تاریخی و تفریحی اهمیت فراوانی دارند و امروزه نظر بازدیدکنندگان زیادی را به خود جلب کرده‌اند.
اماکن فرهنگی و تفریحی خیابان ولیعصر تهران
اطراف میدان ولیعصر، شاهد انواع مرکز خرید و فروشگاه‌های متنوع هستید. همچنین حضور سینما قدس، سینما استقلال و سینما آفریقا در نزدیکی همین میدان و اغذیه‌فروشی‌های سنتی و کافه‌های باصفای اطراف آن، این میدان را پاتوقی جذاب برای دانشجویان تبدیل کرده است. پارک ملت، پارک ساعی، پارک دانشجو از جمله معروف‌ترین پارک‌های تهران در خیابان ولیعصر هستند که می‌توانید اوقات خود را جهت قدم‌زدن، ورزش، تفریح و استراحت در آن‌ها بگذرانید.
در طول این خیابان، همچنین به ساختمان‌های آموزشی مانند دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، دانشگاه امیرکبیر، ساختمان دانشکده هنر و نزدیکی به دانشگاه تهران در خیابان انقلاب می‌توان دسترسی داشت. مراکز درمانی و بیمارستان‌های مهم و مجهز مانند خاتم‌الانبیا، ولیعصر و دی در محدوده شمالی خیابان ولیعصر قرار دارند. هتل بزرگ تهران که در ابتدای خیابان مطهری قرار دارد، از دیگر ساختمان‌های معروف خیابان ولیعصر تهران است.
در سراسر خیابان ولیعصر، انواع غذاخوری‌هایی دیده می‌شود که هر کدام تجربه متفاوت و لذت‌بخش به همراه دارند. از اغذیه‌فروشی‌های ساده و کوچک گرفته تا رستوران‌ها و کافه‌های مجلل و گران‌قیمت، در این خیابان جمع شده‌اند. مانند رستوران حاج محسن، رستوران ایران ایتالیا، کبابی حاج‌منصور و… که همیشه پذیرای مهمانان و رهگذران خیابان ولیعصر بوده‌اند.
این خیابان به خصوص برای اهالی تهران، بسیار باارزش و خاطره‌انگیز است و روزهای تلخ و شیرین زیادی را بر اساس تجربیات و نگاه هر کس، برای‌شان یادآور می‌شود. حتی اگر نخواهید از هیچ یک از امکانات این خیابان استفاده کنید، مسیری زیبا برای یک پیاده‌روی طولانی و لذت‌بخش را پیش روی خود دارید.
- اتاق فرار مردگان تهران؛ مکانی برای عاشقان ترس و هیجان
- عمارت مسعودیه تهران؛ یادگاری تاریخی از دوره قاجار
- آشنایی با پارک آبی ارم تهران
نتیجه‌گیری
خیابان ولیعصر تهران، به دلیل قدمت تاریخی صد سالهای که دارد، خاطرات چند دهه از خانواده‌ها، جوانان و مسافران تهران را در خود جای داده است. این خیابان که در دوره سلطنت رضاشاه و به دستور او ساخته و گسترش یافت، در مرکز تهران قرار دارد و راه دسترسی اصلی برای رفتن از جنوب تهران به شمال تهران است. چنارهای بلند و زیبای این خیابان که علاوه بر چشم‌نواز بودن، امروزه به نوعی هویت آن به شمار می‌روند، هر چه رو به کهن‌سالی می‌روند، بر جذابیت‌شان افزوده می‌شود. همه تهرانی‌ها و کسانی که چند روزی را در تهران به سر می‌برند، حتما گذرشان به این خیابان زیبای آذین شده با چنار خورده است. اگر اهل تهران هستید و یا حتی تجربه سفر به تهران و بازدید از خیابان ولیعصر تهران را داشتید، خاطرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.